2-tema: Asaótkizgishler siziqli elektrodinamikasi. Londonlar teńlemesi

qalǵan aǵım 
𝟐𝝅ħ
𝒒
 ǵa sanǵa turaqlı eseli bolıwı kerek. 
 
 
Asaótkizgish dóńgelek tesigindegi magnit aǵım diskret ózgeredi, yaǵnıy magnit 
aǵım kvntlanǵan. Magnit aǵımınıń mánisi júdá kishi esaplanadı. Eger, dóńgelek 
klassik obyekt bolıp, sonıń menen birge ol ideal ótkizgish de bolsa edi, ol jaǵdayda 
bul dóágelek tesiginen ótip atırǵan aǵımnıń barlıǵı uslanıp qalıwǵa májbúr boladı. 
Basqasha aytqanda, qálegen muǵdardaǵı aǵımdı muzlatıp qoyıw múmkin boladı. 
Lekin asaótkizgishti kvant-mexanik teoriyasına muwapıq 
2𝜋ħ
𝑞
ge, yaki 
4𝜋ħ
𝑞
yaki 
6𝜋ħ
𝑞
. 
. . ge teń bolıwı múmkin. Lekin olar arasındaǵı belgili bir sanǵa ol teń bolmaydı. 
Demek, aǵım fundamental kvant mexanik turaqlılıqqa proporcional esaplanadı. 
London asaótkizgish dóńgelekte usalnıp qalǵan aǵımnıń kvantlanıwın hám aǵım iye 
bolıwı kerek bolǵan mánislerin (29.19) formula menen esaplap aldınnan aytqan hám 
onıń mánisi
ge teń ekenligi kelip shıǵadı. 
Mgnit aǵımı kvantı júdá kishikene san esaplanadı. Bul shamanı tómendegishe kóz 

---

aldımızǵa keltirsek boladı: qalıńlıǵı 0.1 mm bolǵan juda cilindr bólegi dep oylayıq. 
Bul cilindr ishindegi magnit aǵım shama menen Jer magnit maydanın (0.5 gs) 1 
payızın quraydı. Sezgirligi jıdá úlken bolǵan ásbalar járdeminde bul aǵımdı ólshew 
múmkin. 
1961-jılda В.S.Diver hám U.M.Feyrbenk (AQSH, Stanford universiteti) 
magnit aǵımınıń úlesin (kvantın) ólshewge eristi. Sol jıldıń ózinde Germaniyada 
R.Doll hám M. Nabuyer de magnit aǵımı kvntın ólshedi. Diver hám Feyrbenk 
tájriybesinde asaótkizgish cilindr diametri 3
*
10
-5 
m (uzınliǵi 0,01 m) mıs sımǵa 
qalayınıń juqa qatlamın elektr shóktiriw metodı menen tayarladı. 3.8 K nen tómen 
temperaturada qalayı asaótkizgish bolıp qaladı. Mıs bolsa normal metal jaǵdayında 
qalaberedi. Bul sım (cilindr) basqarılatuǵın magnit maydanǵa jaylastırıladı hám 
qalayı asaótkizgish halatqa kelgenshe suwıtıladı. Lenc nızamına muwapıq cilindr 
ishindegi aǵım kemeyiwi sóndiriwge umtılıwshı tok payda boladı. Nátiyjede cilindr 
magnit momentike iye boladı hám onıń mánisi silindr ishindegi magnit aǵımǵa 
proportcional esaplanadı. Bul magnit momentin ólshew ushın sekundına 100 márte 
joqarı-támenge háreketleniwshi (tigi mashinasinıń iynesi sıyaqlı) sımnan 
paydalanıldı. Qalayılı silindrdıń ushlarına eki kishkene katushka ornatılǵan bolıp, 
sım bólegi katushkalar ishinde háreket etedi. Katushkada indukciyalanǵan kernew 
járdeminde magnit moment ólshenedi. Diver hám Feyrbenk islegen tájriybede 
haqıyqatta da magnit aǵımınıń kvantlanıwı anıq kórindi. Lekin magnit aǵım kvantı 
London aytqanınday eki márte ken bolıp shıqtı. Sonday nátiyjede Doll hám Nabuyer 
tájriybesinen de kem bolıp shıǵadı. Dáslep bul júdá qızıq kórinedi. Lekin tez arada 
másele anıqlandı. Dj. Bardin, L. N. Kuper hám Dj. R. Shrifferler (Ilinois universiteti, 
AQSH) asaótkizgishlik teoriyasına muwapıq asaótkizgishlerde tok tasıwshılar 
wazıypasın London aytqanınday ayırım elektronler emes, bálkim elektron juplıqları 
(Kuper juplıqları) orınlaydı. Demek (29.19) formuladaǵı q diń ornına elektronlar 
juplıǵı zaryadı, yaǵnıy 2q
e
ni qoyıw kerek boladı. Sonday qılınǵanda hámmesi jay-
jayına túsedi. Sonday etip, magnit aǵımınıń kvantı

---

Bul ólshewden haqıyqatında da makroskopik masshtabta kvant hádiyseleri júz 
beriwi tastıyıqlanadı. 29.11-súwrette dóńgelek ishinde uslanıp qalǵan magnit aǵımın 
sırtqı magnit maydanǵa baylanıslılıq grafigi súwretlengen.