2 Тузувчилар

ЎСИМЛИКЛАРНИНГ ИССИҚҚА ЧИДАМЛИЛИГИ. 
Бахзи бир бактериялар ва сув ўтлари 60-80 С иссиқ сув хавзаларида яшайди. Бундай 
ўсимлик тўқималарида махкам боғланган сув миқдори 60-70 % гача кўп бўлади. Юқори t да 
оқсил парчаланиб ўсимликларни захарлайдиган аммиак хосил бўлади. Юқори даражадаги t 
цитоплазманинг макроструктурасига салбий тахсир қилиб, ундаги оқсилланиш бирикмалари 
ва пластидлар парчаланиб кетади. 
Нафас олишда хосил бўлган энергиянинг кўп қисми ташқарига иссиқлик шаклида 
чиқиб кетади. 
Ўсимликларнинг қурғоқчилик иссиқ-иссиқ шароитга мослашишини қуйидагича 2 хил 
усулда кечиши мумкин. 
1. Протоплазманинг сувсизликка ва юқори градусга чидамлигини ошириш. 
2. Тўғридан тўғри тахсир этаётган омилдан қутулиш биолог олим Э.Мининжер 
ўзининг «ажойиб даражалар» номли брашурасида ана шундай ўлкан дарахтлар хақида 
махлумот беради. 
Супнулентлар-этдор, семиз деган махнони билдиради. Ўзидан сув ғамлаш 
хусусиятига эга бўлган кўп йиллик ўсимликлардир. Улар сув ғамлашга кўра, поясида ва 
баргида сув сақловчи группаларга ажралади. Баргларида сув сақловчиларнинг пояси яхши 
тараққий этмаган бўлади. Адеша деб аталган деб аталган дарахтсимон супкулентнинг 
оғирлиги ярим тоннагача боради. Унинг танаси шар кўринишда бўлиб, улардан хар йили 
вертикал ва горизонтал ёйилиб ўсувчи новдалар чиқади.
Ўсимликларнинг юқори хароратга мослашиш масаласи жуда мураккабдир. Ўсимлик 
хужайраларнинг иссиқликка чидамлилиги бир қанча омиллар билан боғлиқдир. Шулардан 
биринчиси хароратдир. Ўсимлик органларининг хароратини текшириш унинг биомасса 
хосил қилиш, ўсиш ва ривожланиши каби масалаларни аниқлашда катта ахамиятга эга. 
Ўсимлик баргининг харорати физик ва физиолгик жараёнлар билан боғлиқ. Фотосинтез 
нафас олиш сув ва буғланишлари физиолгик жараёнлар жумласидандир. Ўсимликлар 
оламининг тқдирини ривожланиш жараёнида хароратга мослашиш тубан ва юксак 
ўсимликларда турлича бўлади.
Сув ўтлар ва бактерияларда иссиқлик чидамлилиги хароратнинг ўзгариб бориши 
билан белгиланади. Шу вақтда ўсимликнинг иссиқликка чидамлилиги даражаси катта рол 
ўйнайди. Профессор П.А.Генгел ва бошқа олимларнинг фикрига ўсимликларнинг юқори 
харорати чидамлилиги ўсимликнинг юқори хароратга қурғоқчиликка чидамлилиги деб 
аталган умумий хусусий кўриниши хисобланади. Олим ўсимликларнинг юқори хароратдан 
нобуд бўлишига сабаб бўлади. Юқори хароратнинг ўсимликларга алохида тахсирини 
ўрганиш. 

---

64