2 Тузувчилар


Download 0.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/66
Sana06.04.2023
Hajmi0.78 Mb.
#1334427
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   66
Bog'liq
osimliklar fiziologiyasi

МУАММОЛИ САВОЛ: 
1. Ўсимлик таркибидаги кул миқдори ҳақида тушунтиринг? 
2. Микро ва макроэлементларнинг аҳамияти қандай?


66 
овқатланиши ва ўсиши учун азотнинг ахамияти С,Н,О дан кам эмас С,Н,О ўсимлик 
моддаларининг 95 %ни ташкил қилади. 
Ўсимликларнинг турли қисмларида кул моддасшшнг 
миқдори бир хил эмас. 
Ўсимликнинг ёғоч қисмида 
ўсимликиинг уруғмаларида 
ўт ўсимликларнинг илдиз ва поясида 
баргларида эса 
пўслоқ қисмларида 
Демак, кул моддаси ўсимликнинг асосан тирик тўқималарида кўп бўлади, лекин 
ўсимликнинг органларидаги бу моддалар миқдори ўзгариб туради. Масалан: тупроқ 
таркибига қараб картошка баргида кул миқдори 5-13 % гача, лавлаги баргида 11-21 %,
шолғом баргида 8-15 % гача бўлади. 
Тупроқ таркибида тузлар кўп, иқлим қуруқ бўлса, бу моддалар кўпроқ бўлади. 
Битта ўсимликнинг ўзида хам унинг турли органларида минерал моддалар 
миқдори хар хил бўлиши мумкин. 
Ўт ўсимликлари органларида
N - азот 
уруғида 
3% 
поясида 
4 % 
илдизида 
6 % 
баргларида 15 % 
Дарахтларида 
ёғоч қисмида 1 % 
поясида 
3 % 
пўстлоғида 7 % 
баргларида 11 % 
Кул таркибида табиатда учрайдиган элементларнинг барчаси бўлиши мумкин. 
Масалан: Ғўза кулида. 
Элементлар 

Кислород 
45 
Хлор 0,05 
Углерод 
43 
Темир 0,03 
Водород 
6,3 
Марганец 0,005 
1 % гача 
3 % гача. 
4-5 % гача.
10-15 % гача.
7 % гача. 


67 
Азот 
1,4 
Қалай 0,004 
Калий 
1,5 
Бор 0,003 
Калpций 
1,0 
Рух 0,003 
Кремний
0,5 
Титан 0,001 
Алюминий 
0,35 
Барий 0,003 
Магний 
0,3 
Рубидий 0,000 
Фосфор
натрий 
олтингугурт 
0,3 
Натрий 
0,2 
Олтингугурт 
0,2 
Бахзи ўсимликларда денгиз сув ўтмир йод кўп бўлади, бахзилари илдизида донида 
азот кўпроқ тўпланади. 
Бахзи ўсимликларда юз ва минг марта кўпроқ моддалар тўпланади. Масалан: макка 
шўхари кулида олтин тўпланади Б- немец. 1 г. олтинни маккашўхари кулида ажратиб олган 
селен тўпловчи, литий, рух, алюминий тўпловчи ўсимликлар флюролари аниқлан ган. 
Ўсимликларнинг нормал ўсиши ва хосилга кириши учун барча элементида бўлиши зарур. 
Ўсимликлар таркибида 10-0,001 % гача учрайдиган элементлар макроэлементлар 
0,001-0,00001 % гача бўлса микроэлементлар бунда оз бўлса улғтрамикроэлементлар деб 
аталади. 
Макроэлементлар 
10' О
1
Н _ 
10* 10 С
1
N
1
СО 
10 - 10 S,Р,К,Si 
10 - 10 Мg, Ғе, Nа, Сl, Аl 
Микроэлементлар: 
10 10 Zп, Вг, Мn, Сu, Мо. 
10 - 10 J, Аs, Rb, Li.
11 - 10 Сz, Ni Sr, Аg, Со, Ва, Тn 
Ўсимликлар илдиз системаси орқали қабул қилинган элементлар фақат пассив 
тўпланиб қолмасада, балки хар қайси ўсимликка ўзига хос тахсир кўрсатиб, умумий 
моддалар алмашувини пракосларини бошқариб туради. Тирик организмларнинг хаёт 
процесси давомида хар қайси элемент ўзига хос функцияни бажаради. 
Улpтрамикроэлементлар 10-10 
Аu, Rb, Нg 
Макроэлементлардан фосфор Р актив оксидланувчи бўлганлиги туфайли табиатда 
эркин холда учрамайди. Табиий фосфоритлар таркибидаги фосфор миқдори 5-35% гача 


68 
етади, фосфоритлар Қозоғистон территориясида, Ленинград, Москва, Калуга областларида 
Американинг Флорида штатида, Жазоир, Тунисда кўп тарқалган. 
Фторапатит (2Са
5
(РО
4
)
3
Ғ), хлорапатит деб аталадиган фосфоритлар (2Са
5
(РО
4
)
3
Сl) 
фосфорли ўғит ишлаб чиқаришда асосий хом ашё хисобланади. 
Илдизидан органик кислота ажратувчи ўсимликлар (гречиха, люпин) фосфорит 
таркибидаги фосфорни ўзлаштиради. 
Глицерофосфат ва глюкозафосфат каби органик бирикмалар ўсимликлар илдизидан 
ажралиб пишадиган ферменти тахсирида парчаланади. Бунда ажралган фосфорни 
ўсимликлар яхши ўзлаштиради. 
Ортофосфат кислота (Н
3
РО
4
)нинг ўсимликлар қабул қиладиган қолдиғи, РО
4
анионини ўз шаклини ўзгартирмай, органик ва анорганик бирикмалар хосил бўлишида 
иштирок этади. Органик моддага фосфат кислота қолдиғи фосфорланиш деб аталади. 
Фосфорланган органик бирикма ўзидаги фосфат кислота қолдиғини фосфор сақламаган 
органик бирикмага ўтказганда янги фосфор - органик бирикма хосил бўлади. Фосфор - 
органик бирикмаларнинг узлуксиз равишда янгидан хосил бўлиб туриши моддалар 
алмашинувчи процессларининг актив давом этишини тахминлайди. 
Айрим фосфор - органик бирикмаларга бир ёки икки, уч молекула фосфат кислота 
қолдиғи қўшишидан макроэргик АДФ, АТФ хосил бўлади. Булар мақоллар алмашувчи 
энергия тўплаш ва бериш вазифасини бажаради. 
Бундан ташқари фосфор элементининг нафас олиш ферментлари ва фотосинтез 
феремнтлари НАДФ Н
2
ва ДНК, РНК таркибига кириб мухим физиологик ва биохимик 
ролни бажаради. 
Цитоплазма таркибидаги фосфотид лецитин мураккаб оқсиллар таркибига кирган 
фосфорли органик бирикмадир. Органик бирикмаларга фосфор кислотаси қўшилгандагина у 
актив хали ўғит моддалар алмашинувчи иштирок этаолади фосфат кислота тузлари 
(Na
2
НРО
4
К
2
НРО
4
,КН
2
РО
4
)лар хужайра изираси таркибидаги водород ионлари 
концентрацияси рh ни тартибга солиши буферлик вазифасини бажаради. 
Фосфорнинг Са ва Мg турлари 6 атомли спирт-инозит билан бирикиб, фитин номли 
фосфор органик бирикмага айланади. Бу бирикма запас моддд сифатида зиғир, соя, 
кунгабақар ва ғўза каби ўсимликлар уруғида тўпланади. Фитин одам ва хайвонлар учун 
асосий фосфор манбаи хисобланади. Фосфор етишмас маккажўхори барглари четида қора-
қизил, тамаки барглари юзасида қўнғир доғлар хосил бўлади. 
Ўсимликларнинг пояси ва барглари ўсишдан тўхтайди, уруғи тўла етилмай қолади. 

Download 0.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   66




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling