2. Xom-ashyomahsulotlarining tavsifi

2. Xom – ashyo maxsulotlari tavsifi

Karbamid ishlab chiqarish uchun asosiy xom-ashyo bo‘lib quruq gaz CO₂ va suyuq NH₃ xizmat qiladi. Ularni trubaprovodlar orqali olinib, kompressorlardan o‘tkazilib sintez jarayonga beriladi.

Ammiak odatdagi sharoitda o‘ziga xos o‘tkir xidga ega bo‘lgan rangsiz, gaz bo‘lib, havodan 1,7 marta engil. Bosim oshirilganda yoki sovutilganda u osongina rangsiz suyuqlikka aylanadi. 1 litr NH₃ – n.sh da 0,76 gramli keladi. Atmosfera tasiri ostida saqlanadi.
Ammiak kimyoviy jixatdan ancha aktiv birikmadir. Reaksiyalarda qaytaruvchi xossalarini nomoyon qiladi. NH₃ kislorodda oqish yaltiroq alanga berib yonadi. Bunda suv va erkin azot hosil bo‘ladi.
4NH₃ + 3O₂ = 6H₂O + 2N₂.
Boshqa sharoitda ammiakning oksidlanishi davom etib, azot oksidlari hosil bo‘lishi mumkin.
Ammiakning suvdagi eritmasi ishqoriy reaksiyaga ega, bu hol unda gidrooksil ionlari borligidan dalolat beradi. Ammiak molekulalarining bir qismi suvning N⁺ ionlari bilan birikib, tuz tarkibiga kiradigan NH₄⁺ ionlarini hosil qiladi.
NH₃⁺ + OH^- = NH₄ OH
NH₃ + HOH = NH₄⁺ + OH
Shunday qilib NH₃ eritmasida bir vaqtning o‘zida NH₃ molekulalari, NH₄⁺ va OH^- ionlari, NH₄OH molekulalari mavjud bo‘ladi.
Ammiakning muhim kimyoviy xossasi, uning kislotalar bilan ta’sirlashib ammoniy tuzlarini hosil qilishdir. Bunda NH₃ molekulasiga kislotaning N⁺ birikib, tuz tarkabiga kiradigan NH₄⁺ xosil qiladi;
NH₃ + HCl = NH₄Cl
NH₃ + H₃PO₄ = NH₄H₂PO₄
Ammoniy tuzlari suvda oson erib, ionlarga batamom ajraladi. NH₃ va ammoniy tuzlaridan keng miqyosda ishlatiladi. Suyuq ammiakdan sovutish masalalaridan sovutiluvchi agent sifatida sun’iy muz tayyorlashda ishlatiladi. Sanoatda ammiak asosan azot va vodoroddan sintez qilish yo‘li bilan olinadi. Bunda azot suyuq havodan, vodorod metanni konversiya qilish natijasida olinadi.
Karbonat angidrid gazi (CO₂) – hidsiz, rangsiz, havodan 1,5 marta og‘ir, ochqimtir ta’mga ega gaz bo‘lib, buni bir idishdan ikkinchi idishga quyish mumkin. Quyidagi tartib bilan AM-76 sexidan karbamid ishlab chiqarish uchun beriladi.
– CO₂ ning hajmiy ulushi quruq tarkibda – 98,0 % dan kam emas;
– oltingugurt (vodorod bilan aralashmasi) - 1 mg/dm³ dan ko‘p emas;
– yonuvchanligi - 0,005 % dan ko‘p emas;
– kislorod - 0,3 % dan ko‘p emas;
– AM EA (qorishma) – 15,0 mg/dm³ dan ko‘p emas;
– harorati - 45^OCdan ortiq emas;
– bosimi – 4,8 kPa;
Karbamid formaldegid smola (KFS) markasi TU – 113-03-469-80;
– Karbamid massa ulushi - 20 - 24 %;
– formaldegid massa ulushi - 54-60 % dan ortiq emas;
Uglerod (IV) oksidi – bo‘g‘uvchi gaz, nafas olishni qiyinlashtiradi. U po‘lat ballonlarda saqlanadi va tashiladi. U juda ko‘p maqsadlarda ishlatiladi. Ballonning jumragi ochilganda, suyuq CO₂ bug‘lanadi, natijada bir qismi quruq muzga aylanadi. Qattiq CO₂ quruq muz deyiladi. Xona haroratida bir hajm suvda tahminan bir hajm CO₂ eriydi. Bunda karbonat kislota hosil bo‘lib, jarayon qaytariladi.
H₂O + CO₂ ↔ H₂CO₃
Bunda muvozanat o‘ng tomonga siljigan, ya’ni juda ham erigan CO₂ kislotaga aylanadi.
Uglerod (IV) oksidi kislotali oksidlarning barcha xossalarini namoyon qiladi. Shunga qaramay ba’zi metallar undan kislorodni tortib oladi.
2Mg + CO₂ =2Mg O+ C