2 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги андижон давлат университети табиий фанлар факультети
Download 3.53 Mb. Pdf ko'rish
|
biologiya fanining dolzarb muammolari
|
Адабиётлар 1. Потёмкина В.И. Энтомофаги кукурузного мотылька в Приморском крае и их роль в ограничении численности вредителя //Фитосанитарное оздоровление экосистем //Материалы второго Всерос. съезда по защите растений (5-10.12.2005 г.). – Санкт- Петербург, 2005. – Т.2. – С. 107-108. 2. Трепашко Л.И., Надточаева С.В. Стеблевой кукурузный мотылёк в Белоруссии //Электронный ресурс. – 2015. – 20.01.2015. 3. Хўжаев Ш.Т., Йўлдошев Ф. Ғалладан кейин экиладиган ўсимликларни ҳимояси /И.-амалий конф. материаллари (6-7.12.2011 й.). – Тошкент: УзПИТИ, 2011. – 263-265 б. 4. Хўжаев Ш.Т. Инсектицид, акарицид, биологик фаол моддалар ва фунгицидларни синаш бўйича услубий кўрсатмалар (II-нашр.). – Тошкент, 2004. – 102 б. 5. Юлдашев Ф., Шокирова Г., Ходжаев Ш.Т. Новая технология защиты высокорослых растений //Узбекский биологический журнал. – 2013. - №4. – С. 34-36. O’ZBEKISTON SHAROITIDA TOPINAMBUR HELIANTHUS TUBEROSUS L. YETISHTIRISHNING EKOLO-FIZIOLOGIK TAVSIFI. G’ulomov G’.SH., To’xtaboyeva F.M. Andijon davlat universiteti Tugunakli o’simliklar qadimdan insonlar tomonidan oziq-ovqat sifatida iste’mol qilib kelinmoqda. Hayvonlar uchun esa biologik qo’shimcha va yem sifatida ishlatilib kelingan. Ular yuqori xosildorlik, plastiklik turli xil geografik zonalarda, klimatik sharoitda o’sishi bilan farqlanadi. Topinambur Helianthus tuberosus L. yuqori hosil beruvchi o’simliklarga kiradi. U ozuqaviy, texnik, ekologik, medico-ekologik, qishloq xo’jaligida esa chorva mollariga yem maqsadida ekiladigan ekindir. Bundan tashqari u dekorativ o’simlik hamdir. Topinambur yerlarni fitomeliroatsiya qilish va maxsuldorligini oshiruvchi o’simlik sifatida ham mashxurdir. Xozirgi vaqtda topinambur arzon mator yoqilg’i va biogaz sifatida ko’riladi. Tezpishar topinambur navining gaz almashinishi tadqiqotlari fotosintetik (FA) apparatining temperaturadagi va keng diapazondagi yuqori tezligini ko’rsatadi. Fotosintez uchun optimal bo’lgan zonalarning aralashishi FA o’simliklarini temperatura past bo’lgan uzun kunlarda yuqori biologik maxsuldorligi aniqlandi. 1 0 C dan past temperaturada topinamburlar xalok bo’ladi. Sovuqqa chidamlilik 2 0 C dan 18 0 C gacha bo’lgan temperaturani o’z 57 ichiga oladi. Uzun bo’lgan kunlarda o’simlikda tugunaklar paydo bo’lishi sekinlashadi. Taxlillar natijasi shuni ko’rsatadiki topinamburni 65 0 C gacha issiq temperaturada o’stirish mumkin. Shuni xisobga olsak O’zbekiston sharoitida topinambur o’simligini o’stirish va undan yuqori xosil olish maqsadga muvofiq. Chunki o’simlik asosan kunlar isiy boshlagan bahor oylari (aprel-may)da ekiladi va kech kuzgacha vegetatsiya davrini tugatadi. Qish paytida tugunaklarni omborxonalarda yoki xolodilnikda saqlash mumkin. Lekin tajribalarimiz shuni ko’rsatadiki zarurat bo’lgandagina kuzda kavlab olish tavsiya etiladi, aks xolda yer ustki qismining ma’lum miqdodi (10-15 sm) qoldirib kuzda o’rib olinsa, tugunaklari qishda omborda saqlaganga nisbatan yaxshiroq saqlanadi. Topinambur tuganaklarini tashqi muxitda uzoq vaqt saqlash uning massasini va tabiiy holatini yo’qotilishiga olib keladi. Dala tajribalarini o’tkazish, ekish, fenologik kuzatishlar, biometrik o’lchovlar, ekish parvarishi, xosilni aniqlash Respublika Qishloq va suv xo’jaligi vazirligining ko’rsatmasi (1991), Leningrad qishloq xo’jaligi institutining metodlari (1979), Butunrossiya o’simlikshunoslik ilmiy-tadqiqot institutining manbalari (1984; 1986), Butunrossiya kartoshka xo’jaligi ilmiy- tadqiqot institutining tavsiyalari (1967;1989), O’zbekiston o’simlikshunoslik ilmiy-tadqiqot institutining uslublari (1999), Qishloq xo’jalik ekinlarining yangi navlarini sinash bo’yicha Davlat nav sinash komissiyasining (1974), B.A.Dospexovning “Методикаполевогоопыта” (1985) singari manbalari, tavsiyalari, ko’rsatmalari, uslublari asosida olib borildi. Dala tajribalarini olib borish uchun tadqiqot ob’ekti sifatida “Mo’jiza” navli topinambur o’simligi olindi. Uning asl vatani Shimoliy Amerika xisoblanadi, lekin uning tabiiy areali aniqlangan emas. O’simlik qadimdan madaniylashgan va yerli aholi tomonidan istemol qilingan. “Mo’jiza” navli topinambur o’simligining unib chiqishdan tortib to xosilni yig’ib olguncha bo’lgan davr 200-210 kunni tashkil qiladi. Bu nav yorug’likning kam kamayishiga kam ta’sir etadi, shu sababli vegetatsiya kech kuzgacha davom etadi. Bu xususiyati o’simlikni havo xarorati mo’tadil bo’lgan mintaqalarda ham o’stirish imkonini beradi. O’rtacha tugunaklardagi hosildorlik 25-30 va xatto 40 tonnaga, yashil massasi esa 10-15 tonnagachaga olish mumkin. Andijon viloyati sharoitida topinambur Helianthus tuberosus L. yetishtirishning ekolo-fiziologik tavsifio’rganilganda tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, topinamburning sovuqqa chidamlilik darajasi atrof-muhit temperaturasiga bog’liq. 2-18 0 C gacha bolgan temperaturada sovuqqa chidamliligi ortdi. 1 0 C dan past temperaturada birinchi sutkada yaxshi, keyin uchinchi sutkadan boshlab ular nobud bo’la boshlaydi. 58 Olingan natijalar va adabiyotlardagi bayon etilgan fikrlar va gipotezalar (taxlillar) asosida o’simliklar temperaturaga chidamliligiga ko’ra uch guruxga bo’linadi.: fon zonasi, sovuqqa bardoshlilik, sovuqdan zararlanish zonasi. 1-jadval Download 3.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|