20-ma’ruza: Qurilish mashinalari SaroYini tashkil etish va undan foydalanish

20.2. Qurilish mashinalariga bo‘lgan talabni hisoblash

Qurilish texnologiyalarini amalga oshirish bilan bog‘liq sarf-harajatlarni sezilarli qismini qurilish mashinalaridan foydalanish harajatlari tashkil etadi. Shuning uchun qurilish mashinalarini to‘g‘ri tanlash va ulardan oqilona foydalanish ishlab chiqarish harajatlarini kamaytiradi, ish sifatini oshiradi, mehnat sharoitini yaxshilaydi hamda qurilish ob’ektini bitirib ekspluatatsiyaga topshirish muddatini qisqartiradi. Qurilish mashinalarini to‘g‘ri tanlash va ulardan oqilona foydalanish esa asosan inson omiliga bog‘liqdir, ya’ni qurilish ishlarini bajaruvchi mutaxassislarni qurilish mashinalarini tanlash, ulardan foydalanishga oid bilimi, ko‘nikmasi va uquviga bog‘liqdir.

Qurilish montaj ishlarini mexanizatsiyalashtirish darajasi ko‘p jihatdan mayda va tarqoq ishlarni mexanizatsiyalashtirishga bog‘liq. Qurilish montaj ishlari hajmini, ishchi kuchini oshirish hisobiga emas, balki mexanizatsiyalashtirish hisobiga ko‘paytirish kerak.

Bino va inshootlar qurilishi ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha tayyorlanayotgan bakalavrlar qurilish ishlarini mexanizatsiyalashtirish vositalarini tanlash va ulardan yuqori samara bilan oqilona foydalana olish usullarini bilishi hamda qurilish ishlab chiqarish amaliyotiga joriy eta olish malakasiga, uquviga ega bo‘lishlari kerak.
Hozirgi paytda qurilish mashinalari va jihozlari quyidagi yo‘nalishlarda takomillashib va rivojlanib bormoqda:
mashinalarning sifati, ishonchliligi va xizmat muddatining o‘sishi;
- mashinalar quvvatining ortishi;
- gidravlik yuritmalardan foydalanish;
- almashinuvchi ishchi qismlarga ega bo‘lgan universal mashinalarni yaratish;
- qo‘l mashina va mexanizmlardan foydalanish;
-mashinalarni manyovrchanligini oshirish;
- avtomatik qurilmalardan foydalanish;
- mashinalarning qulay mehnat sharoiti va texnik estetika talablari asosida loyihalash.

Kurilishda un minglarcha turli-tuman mashinalardan foy-

dalaniladi.
Ishlab chikarish (texnologik) alomatlariga karab, ularni kuyidagicha klassi-fikatsiyalash mumkin: yuk kutarish, tashish, yuk ortish-tushirish, yer kazish, burgi-lash, ustun kozik kokish, maydalash, aralash va aralashtirish mashinalari, armatura ishlari uchun stanoklar, beton aralashma va korishmalarini kuvurlar orkali tashish mashinalari, beton aralashmasini yetkazish va zichlash, pardozlash uskunalari, mexa-nikaviy kurilish kurollari.
Xar kaysi mashinalar guruxini guruxchalarga bulish mumkin.
Masalan, yer kazish mashinalari guruxiga: a) ekskavator- lar (bir kovshli va kup kovshli): b) yer kazish-tashish mashinalari (buldozerlar,skreperlar va avtogreyderlar): v) gidromexanizatsiya uskunalari (gidromonitorlar, zemlenoslar va zemlesos snaryadla- ri) kiradi.
Kurilish mashinalarining statsionar va kuchma, uziyurar va tirkama xillari mavjud.
Kuch uskunalari jixatdan kurilish mashinalari elektrik yuritmalari, ichki yenuv dvigatelli, pnevmatik yuritmali, aralash
yuritmali: dizel-elektrik, elektrik-gidravlik, dizel-gidrav- lik xillarga bulinadi.
Kurilish mashinalari konstruktiv xususiyatlari, yurish jixozlari, boshkarish tizimlari va boshka alomatlari buyicha xam klassifikatsiyalanadi.
Xar bir kurilish mashinasi: rama yeki stanina, ish jixozi, kuch kurilmasi, kuch kurilmasidan ish jixoziga energiya uzatishni ta’minlaydigan transmissiya, mashi-nalarning ayrim agregatla- rini ishga tushirish yeki tuxtatish uchun muljallangan boshkarish mexanizmlari, yurish jixozlaridan iborat.
Ramalar. Kurilish mashinalarining ramalariga barcha me- xanizmlar maxkam-lanadi. Statsionar mashinalarning ramalari- da ularni poydevorga maxkamlash uchun teshiklari buladi. Yirik mashinalar-ekskavatorlar va uziyurar kranlarda xarakatlanuvchi ramalar va buraluvchi platformalardan iborat murakkab rama bu- ladi.

Kurilish mashinalarining ish jixozi juda xilma-xildir. Uziyurar kran uch-un yuk kutaruvchi pulat arkonli va ilgak oboy- mali strela: ekskavator uchun kovshli dasta yoki kovshli strela: buldozer uchun-kutarish mexanizmli agdargich va x.k. ish jixozi bulib xisoblanadi.

Kurilish mashinalarining kuch kurilmalari sifatida elek- trik dvigatellar va ichki yonuv dvigatellari keng kullaniladi.
Xozirgi zamon kurilish mashinalarida kuch kurilmasidan ish organlariga energiya mexanikaviy va gidromexanikaviy trans- missiyalar bilan, gidroxajmli, pnevmatik va elektromexanikaviy uzatmalar bilan uzatiladi.

Yig‘ilish mashinalarining ish unumdorligi

Mashinalarning texnik-iktisodiy xisoblarini bajarishda, ishlarni tashkil kilishni loyixalash va mashinalarni kiyosiy analiz kilishda ularning ish unumdorligini ifodalaydigan ma’- lumotlardan foydalaniladi. Mashinalarning ish unumdorligi konstruktiv-xisobiy, texnikaviy va ekspluatatsion xillarga bo‘linadi.