20-Variant Sug’urta faoliyatini tartibga soluvchi qonunlar Qayta sug’urta turlari Xorijda sug’urta klassifikatorining tarkibi Javoblar 1 1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi

22-modda. Sug‘urtalovchilar to‘lov qobiliyatining kafolatlari

Oldingi tahrirga qarang.

Sug‘urtalovchilar ayrim tavakkalchiliklar bo‘yicha yo‘l qo‘yiladigan eng ko‘p miqdordan va majburiyatlar jamining yo‘l qo‘yiladigan eng ko‘p miqdoridan ortiq majburiyatlarni o‘z zimmalariga olishlari mumkin emas, ularning bu majburiyatlarni bajarish qobiliyati to‘lovga qobiliyatlilik normativlariga va moliyaviy barqarorlikning boshqa talablariga muvofiq qayta sug‘urta qilingan hollar bundan mustasnodir. Sug‘urtalovchilar O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida o‘z majburiyatlarini belgilangan tartibda qayta sug‘urta qilishga haqlidirlar.

(22-moddaning matni O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 11-apreldagi O‘RQ-323-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2012-y., 15-son, 165-modda)

23-modda. Sug‘urtalovchilar buxgalteriya hisobining o‘ziga xos xususiyatlari

Sug‘urtalovchilar, sug‘urta brokyerlari va qayta sug‘urta brokyerlari maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olgan holda qonun hujjatlariga muvofiq buxgalteriya hisobini yuritadilar.

24-modda. Monopolistik faoliyatga yo‘l qo‘yilmasligi

Sug‘urta bozorida raqobatni cheklash yoki bartaraf etishga, bir sug‘urtalovchilarga boshqalariga qaraganda asossiz afzalliklar berilishiga yoki olinishiga, sug‘urta qildiruvchilar va boshqa shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlari kamsitilishiga qaratilgan faoliyatga yo‘l qo‘yilmaydi.

Oldingi tahrirga qarang.

Sug‘urta bozorining professional ishtirokchilariga o‘z uyushmalari (ittifoqlari) va boshqa birlashmalaridan sug‘urta bozorini monopollashtirishga qaratilgan bitimlarga erishish yo‘lida foydalanish taqiqlanadi.

(24-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 11-apreldagi O‘RQ-323-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2012-y., 15-son, 165-modda)

25-modda. Axborot olish huquqi

Oldingi tahrirga qarang.

Huquqni muhofaza qiluvchi organlar, sudlar, tibbiyot, seysmologiya, veterinariya, gidrometeorologiya tashkilotlari hamda boshqa tashkilotlar sug‘urtalovchilarning va adjastyerlarning so‘roviga ko‘ra sug‘urta hodisalarining ro‘y berishi sabablari hamda holatlarini, shuningdek sug‘urta tovoni (sug‘urta puli) miqdorlarini sug‘urtalovchi va adjaster tomonidan aniqlash uchun zarur bo‘lgan tegishli axborot va hujjatlarni taqdim etishi shart.

(25-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 11-apreldagi O‘RQ-323-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2012-y., 15-son, 165-modda)

Oldingi tahrirga qarang.

Maxsus vakolatli davlat organi sug‘urta bozorining professional ishtirokchilaridan qabul qilingan pul mablag‘lari va majburiyatlarining miqdorlari haqidagi axborotni, shuningdek boshqa axborotni o‘z vakolati doirasida talab qilib olishga haqli. Bunday axborotni talab qilib olish yozma ravishda, so‘rov sabablari ko‘rsatilgan holda amalga oshirilmog‘i lozim.

(25-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 11-apreldagi O‘RQ-323-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2012-y., 15-son, 165-modda)

Maxsus vakolatli davlat organi o‘zi olgan axborotning sir tutilishiga rioya etishi shart, axborotning oshkor qilinishi qonunda ruxsat etilgan hollar bundan mustasno.

26-modda. Sug‘urta siri

Sug‘urta qildiruvchilar, sug‘urtalangan shaxslar va naf oluvchilar, sug‘urta qildiruvchilarning va sug‘urtalangan shaxslarning sog‘lig‘i, sug‘urtalangan mol-mulk, sug‘urta puli, bank hisobvaraqlari mavjudligi, ushbu hisobvaraqlardagi pul qoldiqlari va pul harakati haqidagi ma’lumotlar oshkor qilinishi mumkin emas.

Oldingi tahrirga qarang.

Sug‘urta faoliyatini amalga oshirishning umumiy shartlari, tavsiya etilayotgan sug‘urta bitimlari va operatsiyalarining ro‘yxati, sug‘urta tariflari, sug‘urta turlari hamda muddatlari ochiq axborot bo‘lib, sug‘urta siri predmeti bo‘lishi mumkin emas.

(26-modda O‘zbekiston Respublikasining 2007-yil 14-sentabrdagi O‘RQ-108-sonli Qonuni asosida ikkinchi qism bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2007-y., 37-38-son, 376-modda)

Ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan ma’lumotlar sug‘urta qildiruvchi, shuningdek sug‘urtalangan shaxslar va naf oluvchilar o‘zlariga taalluqli ma’lumotlarga doir yozma rozilik berganda uchinchi shaxslarga oshkor qilinishi mumkin.

Oldingi tahrirga qarang.

Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bilan bog‘liq ma’lumotlar to‘g‘risidagi ma’lumotnomalar sug‘urta qildiruvchining roziligi olinmagan holda sug‘urtalovchi tomonidan Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha to‘lovlarni kafolatlash jamg‘armasiga belgilangan tartibda taqdim etiladi.

(26-modda O‘zbekiston Respublikasining 2008-yil 21-apreldagi O‘RQ-156-sonli Qonuni asosida to‘rtinchi qism bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2008-y., 17-son, 129-modda)

Oldingi tahrirga qarang.

Ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan ma’lumotlar to‘g‘risidagi ma’lumotnomalar sug‘urta qildiruvchilarning roziligini olmagan holda sug‘urtalovchilar tomonidan sudga, prokurorga, qo‘zg‘atilgan jinoyat ishi mavjud bo‘lgan taqdirda esa, surishtiruv va tergov organlariga, sudning undiruvni sug‘urta qildiruvchining mol-mulkiga qaratish yoki bu mol-mulkni xatlash haqidagi qonuniy kuchga kirgan qarori mavjud bo‘lgan taqdirda, davlat ijrochilariga belgilangan tartibda taqdim etiladi.

(26-moddaning beshinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 16-oktabrdagi O‘RQ-448-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 2017-y.)

Oldingi tahrirga qarang.

Ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan ma’lumotlar to‘g‘risidagi ma’lumotnomalar, bundan sug‘urta qildiruvchilarning va sug‘urtalangan shaxslarning sog‘lig‘i holati, bank hisobvaraqlari mavjudligi, ushbu hisobvaraqlardagi pul qoldiqlari va pul harakati haqidagi ma’lumotlar mustasno, qonun hujjatlarida majburiy sug‘urta bo‘yicha belgilangan majburiyatning sug‘urta qildiruvchilar tomonidan bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi tegishli davlat boshqaruvi organlariga sug‘urta qildiruvchilarning roziligi olinmagan holda belgilangan tartibda sug‘urtalovchilar tomonidan taqdim etiladi.

(26-modda O‘zbekiston Respublikasining 2013-yil 7-oktabrdagi O‘RQ-355-sonli Qonuniga asosan oltinchi qism bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2013-y., 41-son, 543-modda)

Tuzilgan sug‘urta shartnomalari va amalga oshirilgan hisob-kitoblar to‘g‘risidagi ma’lumotnomalar sug‘urta qildiruvchi jismoniy shaxs vafot etgan taqdirda quyidagilarga beriladi:

sug‘urta qildiruvchi o‘z vasiyatnomasida ko‘rsatgan shaxsga;

sud va notariusga — ularning ish yurituvida bo‘lgan merosga oid ishlar bo‘yicha sudning qarori yoki notariusning o‘z muhri bilan tasdiqlangan yozma so‘rovi asosida. Notariusning yozma so‘roviga sug‘urta qildiruvchi vafot etganligi to‘g‘risidagi guvohnomaning nusxasi ilova qilingan bo‘lishi kerak;

konsulga uning ish yurituvida bo‘lgan merosga oid ishlar yuzasidan.

Oldingi tahrirga qarang.

Sug‘urtalovchilar va sug‘urta vositachilari pul mablag‘lari yoki boshqa mol-mulk bilan bog‘liq operatsiyalar to‘g‘risidagi jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish bilan bog‘liq bo‘lgan axborotni qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda va tartibda maxsus vakolatli davlat organiga taqdim etadi.

(26-moddaning sakkizinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 15-yanvardagi O‘RQ-516-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 16.01.2019-y., 03/19/516/2484-son)

Oldingi tahrirga qarang.

Tuzilgan sug‘urta shartnomalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda kredit byurolariga taqdim etiladi.

(26-modda O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 11-apreldagi O‘RQ-323-sonli Qonuniga asosan sakkizinchi qism bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2012-y., 15-son, 165-modda)

27-modda. Chet el sug‘urta tashkilotlarining faoliyati

Chet el sug‘urta tashkilotlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yuridik shaxslar — sug‘urta bozori professional ishtirokchilarining muassislari (ishtirokchilari) bo‘lishlari mumkin.

Oldingi tahrirga qarang.

O‘zbekiston Respublikasi hududida chet el sug‘urta tashkilotlari tomonidan sug‘urta amalga oshirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.

(27-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 11-apreldagi O‘RQ-323-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2012-y., 15-son, 165-modda)

28-modda. Nizolarni hal etish

Sug‘urta faoliyati sohasidagi nizolar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hal etiladi.

29-modda. Sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik

Sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining buzilishida aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar.

2-savol

Sedent atamasi riskni ikkilamchi joylashtirishni amalga oshiruvchi, ya’ni riskni qayta sug‘urtalash uchun beruvchi sug‘urta kompaniyasi. Ikkilamchi sedent retrotsedent deb ataladi. Bundan qayta sug‘urtalashda sessiya atamasi ham keng qo‘llaniladi. Sessiya — sug‘urta riskini qayta sug‘urtalashga berish jarayonidir. Qayta sug‘urtalovchi sifatida sug‘urta kompaniyasi ham bo‘lishi mumkin. Jahondagi eng yirik sug‘urtalovchilar guruhiga Myunxen qayta sug‘urtalash jamiyati, Shveysariya qayta sug‘urtalash jamiyati, Kyoln qayta sug‘urtalash jamiyatlari kiradi. Qayta sug‘urtalash ishida uning bir necha turlarini uchratish mumkin. Jumladan, fakultativ, obligator va fakultativ-obligatorli qayta sug‘urtalashdir. Fakultativ qayta sug‘urtalash — nisbiy qayta sug‘urtalash shartnomasining turi. Fakultativ qayta sug‘urtalashda har bir berilayotgan risk bo‘yicha alohida shartnoma tuziladi. Sedent har bir risk bo‘yicha qayta sug‘urtalash zarur yoki zarur emaslik masalasini mustaqil ko‘rib chiqadi. O‘z navbatida, qayta sug‘urtalovchi ham sedentning taklifini qabul qilishi yoki qabul qilmasligi mumkin. Obligatorli qayta sug‘urtalash xalqaro amaliyotda ikki xil ma’noni bildiradi: 1) qayta sug‘urtalashning majburiy shakli. Ayrim mamlakatlar qonunchiligiga ko‘ra, ushbu mamlakat hududida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha sug‘urta kompaniyalari qabul qilgan risklarining bir qismini majburiy ravishda qayta sug‘urtalash Qayta sug‘urtaning turlari va shakllari 118 kompaniyasiga beradi. Bu chora qayta sug‘urtalash orqali chet elga valuta chiqib ketishining oldini oladi; 2) sug‘urta kompaniyasi (sedent) ma’lum bir sug‘urta turi bo‘yicha riskni qayta sug‘urtalovchiga berishini va, o‘z navbatida, qayta sug‘urtalovchi, riskni qabul qilishni nazarda tutuvchi qayta sug‘urtalash shartnomasi. Fakultativ-obligator shartnomasi — sedent qayta sug‘urtalovchi bilan kelishgan toifadagi har qanday sug‘urta riskini berishi, qayta sug‘urtalovchi esa ularni qabul qilishi shart ekanligi haqidagi qayta sug‘urtalash shartnomasi. Qayta sug‘urta qilish operatsiyalari nisbiy va nonisbiy shaklda amalga oshiriladi. Nonisbiy qayta sug‘urta qilishga nisbatan nisbiy qayta sug‘urtalash ancha ilgari paydo bo‘lgan. Shu nuqtayi nazardan qaraganda nisbiy qayta sug‘urtalashni, ba’zan, an’anaviy qayta sug‘urtalash ham deb atash qabul qilingan. Nisbiy qayta sug‘urta qilishning asosiy mohiyati shundaki, qayta sug‘urtalovchi kompaniyaning riskni taqsimlashdagi ulushi sug‘urta kompaniyasi aniqlagan nisbat asosida oldindan aniqlanadi. Ushbu nisbatga qarab, qayta sug‘urtalash mukofotining va sug‘urta kompaniyasining tegishli ulushi aniqlanadi. Nisbiy qayta sug‘urta qilishning prinsipi «qayta sug‘urtalovchi sedentning riskini bo‘ladi» degan fikrdan iborat. Sug‘urta ishi amaliyotida nisbiy qayta sug‘urtalashning quyidagi shakllari mavjud: —kvotali qayta sug‘urta qilish; — ekssedent qayta sug‘urta qilish; —kvotali-ekssedent qayta sug‘urta qilish. Nonisbiy qayta sug‘urta qilishda qayta sug‘urtalovchining sug‘urta mukofoti va qoplamasidagi foizlardagi ishtiroki prinsipi qo‘llanilmaydi. Nisbiy qayta sug‘urta qilishda tomonlarning manfaati bir-biriga mos keladi. Qayta sug‘urta qilish shartnomasiga xos bo‘lgan belgilardan biri qayta sug‘urta qilish bo‘yicha sug‘urta mukofotlarini qaytarib olish xarakteriga ega ekanligidir. Qayta sug‘urta qilish munosabatlarining uzoq yillik rivojlanishi jarayoni davomida, xalqaro va milliy darajalarda foydalaniladigan qayta sug‘urta qilish shartnomalarining bir necha xillari shakllangan. Ular quyidagilardir: —fakultativ qayta sug‘urta qilish; —obligatorli qayta sug‘urta qilish; 119 —fakultativ-obligatorli qayta sug‘urta qilish. Yuqorida qayd qilingan qayta sug‘urta qilish shartnomalaridan eng ommaviysi va uzoq yillardan beri qo‘llanib kelinayotgani — bu fakultativ qayta sug‘urta qilish shartnomasidir. Mazkur shartnomaning ijobiy tomoni shundaki, bunda riskni qayta sug‘urtaga beruvchi — sug‘urta kompaniyasi ham, qayta sug‘urtalovchi kompaniya ham qancha miqdordagi riskni o‘ziga olib qolish yoki qabul qilib olish masalalarini mustaqil hal qiladilar. Aksincha, obligatorli qayta sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha sug‘urta kompaniyasi qabul qilib olingan har bir riskning tegishli qismini qayta sug‘urta kompaniyasiga berishi shart.

3-savol

Chet el tajribasida shaxsiy sug‘urta to‘rtta sug‘urta klassidan iborat bo‘lib, inson hayotidagi ro‘y berish mumkin bo‘lgan hodisalar (tug‘ilish, o‘lim, voyaga yetish, nikohdan o‘tish, ma’lum bir yoshgacha yashash) ehtimolligi bilan bog‘liq barcha sug‘urta turlarini o‘z ichiga oladi. Keng ma’noda shaxsiy sug‘urta — bu uzoq muddatli hayot sug‘urtasi, aralash sug‘urta va annuitetlardir. Yashil karta — avtotransport vositalari egalarining fuqarol