2005 yil 9 aprelda o’tgan Adliya vazirligining kengaytirilgan xay’at majlisida so‘zlagan nutqi
Download 207.23 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- I. Amalga oshirilayotgan ishlarning qisqacha tahlili
- II. Yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar (adliya idoralari bo‘yicha)
|
2005 yil 9 aprelda o’tgan Adliya vazirligining kengaytirilgan xay’at majlisida so‘zlagan nutqi Hurmatli yig‘ilish qatnashchilari!
Bugungi kengaytirilgan hay’at majlisining asosiy maqsadi amalga oshirayotgan ishlarimizni chuqur tahlil qilib olish, faoliyatimizga tanqidiy baho berish, mamlakatimiz Prezidentining Vazirlar Mahkamasida 7 fevral kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilishdagi ma’ruzasidan kelib chiqqan holda kelgusidagi vazifalarni va zarur chora-tadbirlarni belgilab olishdan iboratdir.
Adliya vazirligi tomonidan tadbirkorlarni huquqiy himoya qilinishini yaxshilashga qaratilgan aniq chora-tadbirlar ishlab chiqildi va amalga oshirilmoqda.
Bugungi kunda tadbirkorlarni noqonuniy tekshirish holatlari kamaydi, ularni hokimliklarda ro‘yxatga olish ishlari soddalashtirildi, shartnoma intizomi kuchaymoqda. Agar ilgari har qadamda shartnomalar tuzishda qonunbuzilishlar aniqlangan bo‘lsa, hozir fermerlarning shartnomalarga bo‘lgan munosabati o‘zgargan. Shartnomaga zid ravishda fermerlarni ortiqcha yetishtirgan mahsulotini tortib olish kabi qo‘pol qonunbuzarliklarning oldi olindi, hisob-kitoblarni shartnoma asosida olib borish amaliyoti tobora yaxshilanmoqda.
Mamlakatimiz rahbariyati tomonidan ko‘rilayotgan chora-tadbirlar natijasida iqtisodiyotda xususiy sektorning rolini tubdan oshirish uchun aniq ishlar amalga oshirilyapti.
O‘tgan yilning o‘zida xususiy mulkchilikni rivojlantirishga, qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishga, tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash uchun zarur shart- sharoitlar yaratishga, ularning qonuniy huquqlari va manfaatlarining ishonchli himoyasini ta’minlashga qaratilgan Prezidentimiz farmonlari, Hukumatning qarorlari qabul qilindi.
Xususan, o‘tgan yili 24 yanvarda Prezidentimizning xususiy sektorni jadal rivojlantirishni rag‘batlantirish, mamlakat iqtisodiyotida uning roli va ahamiyatini tubdan oshirish, xususiylashtirilgan korxonalarni korporativ boshqarish tizimini takomillashtirish va 24 martda qishloq xo‘jaligini tubdan isloh qilishga qaratilgan maxsus farmonlari qabul qilindi. Shular asosida xususiylashtirishga va qishloq xo‘jaligini iqtisodiy rivojlantirishga oid bir qator qonun hujjatlari qabul qilindi.
Tahlillar shuni ko‘rsatyaptiki, tadbirkorlarning qonunlarimizga bo‘lgan ishonchi tobora ortib boryapti. Ushbu murakkab jarayonlarda shaxsan Prezidentimizning tashabbusi bilan tashkil etilgan tadbirkorlarni huquqiy himoya qilish tizimining ahamiyati alohida o‘rin tutadi. Raqamlarga murojaat etadigan bo‘lsak, o‘tgan yil tadbirkorlarning murojaatlari soni 2002 yilga nisbatan 2 baravarga oshdi, ularning 78 foizi sudlarga da’vo arizasi kiritish va boshqa choralar yordamida qanoatlantirildi. Xuddi shunday huquqiy yordam xorijiy investorlarga ham ko‘rsatilmoqda.
Shunday qilib, davlat tadbirkorlarga bepul huquqiy yordam berish va ularni himoya qilish vazifasini o‘z zimmasiga oldi. Hozir tadbirkor uchun o‘zining huquqi buzilganligi to‘g‘risida xabar qilishning o‘zi kifoya, boshqa barcha ishlarni adliya idoralari amalga oshiradi, ya’ni buzilgan huquqlar tiklanadi, yetkazilgan zarar undirib beriladi, aybdor shaxslar esa jazolanadi.
Boshqa davlatlarning tajribasidan bilamizki, xususiy mulkdor uchun sud himoyasi ancha katta mablag‘ va ko‘p vaqt sarflanishini talab qiladi.
Tadbirkorlarning adliya idoralariga murojaatining oshganligi bu – odamlarimizning ongida o‘zgarish bo‘layotganligini, ularning Prezidentimiz siyosatiga, qonunlarimizni ishlashiga ishonchi ortib borayotganligini ko‘rsatmoqda.
Bizning faoliyatimizning asosiy yo‘nalishi bozor islohotlarini, xususiy mulkchilikni rivojlantirishga yo‘naltirilgan qonunlarimizning ijrosini ta’minlashga qaratilgan. Ya’ni xodimlarimiz mavjud muammolarni bevosita joylarga chiqib o‘rganmoqda. Xususan, o‘tgan yil davomida Adliya vazirligi tomonidan respublikaning barcha viloyatida va Toshkent shahrida qonunchilik ijrosi o‘rganilganda, tadbirkorlarning huquqi va qonuniy manfaatlarini buzilishi bilan bog‘liq 360 mingga yaqin qonunbuzilishlar aniqlandi. Shu jumladan, 20 mingdan ortiq holatda tadbirkorlarni ro‘yxatga olish muddati va tartibini buzish, litsenziya va boshqa ruxsatnomalar olishda 18 mingta qonunbuzilish, banklar tomonidan 7,9 ming holatda kreditlash tartibini buzish, 45,4 ming noqonuniy ma’muriy javobgarlikka va moliyaviy jazoga tortish, 9 mingta soliq qonunchiligini noto‘g‘ri qo‘llash holatlari, 133 mingga yaqin shartnoma intizomini buzish holatlari aniqlandi.
O‘rganish natijasi bo‘yicha mavjud vaziyat chuqur tahlil etilgan holda viloyat hokimlariga taqdimnomalar kiritildi. Tadbirkor huquqi buzilgan har bir holat, toki buzilgan huquqlar tiklanib, aybdor shaxslar javobgarlikka tortilgunga qadar, adliya idoralari nazoratida turadi. Natijada, 3929 ta mansabdor shaxs, shu jumladan, 440 ta hokimlik, 651 ta tijorat banklari, 424 ta soliq idoralari, 795 ta nazorat qiluvchi idoralari, 1598 ta boshqa idoralar xodimlari intizomiy javobgarlikka tortildi. Shundan 590 ta aybdor mansabdor shaxslar egallab turgan lavozimdan ozod etildi, ulardan 62 nafari hokimlik, 94 ta soliq, 95 tasi boshqa nazorat qiluvchi idoralar, 76 nafari tijorat banklari va 174 tasi tayyorlov va xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar xodimlaridir. (o‘tgan yil bo‘yicha esa 290 ta).
Bundan tashqari, 2003 yil davomida adliya organlarining tashabbusi bilan tadbirkorlarning, shu jumladan xorijiy investorlarning manfaatini ko‘zlab sudlarga 65,6 mlrd. so‘mlik va 939 ming AQSH dollari miqdorida 13632 ta da’vo arizasi kiritildi, bu esa 2002 yilga qaraganda 51,7 mlrd. so‘mlik 5546 ta da’vo arizaga ko‘pdir. Faqat xorijiy investorlar huquqlarini himoya qilib sudlarga 3,5 mlrd. so‘mlik va 939 ming AQSH dollariga teng 235 ta da’vo ariza kiritildi. Shundan, bevosita 936 nafar mansabdor shaxsning cho‘ntagidan 392,5 mln. so‘mlik yetkazilgan moddiy va ma’naviy zararlar undirildi.
Adliya vazirligi tomonidan qishloq xo‘jaligi korxonalaridagi shartnoma munosabatlarini tartibga solishga, ushbu sohada shartnoma intizomini mustahkamlashga, shartnomalar bajarilishi ustidan nazoratni kuchaytirishga asosiy e’tibor qaratildi. Xususan, shartnomalar tuzishdagi va ularni ijrosini ta’minlashdagi asosiy kamchiliklar Neft mahsulotlari, Qishloqxo‘jalikkimyo, Agromashservis, Paxtasanoat, Donmahsulot va O‘zbek ipagi korxonalari faoliyatida aniqlandi. Shuning uchun ushbu tashkilot rahbarlariga taqdimnomalar kiritildi hamda bu masalaga o‘z munosabatlarini tubdan o‘zgartirish va aybdor shaxslarga qattiq choralar ko‘rish talab etildi. Natijada tayyorlov va xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlarning 579 ta xodimi intizomiy javobgarlikka tortildi, shundan 112 tasi vazifasidan ozod qilindi. Xususan, Qishloqxo‘jalikkimyo aksiyadorlik kompaniyasining xodimlaridan 139 nafari, Neft mahsulotlari korxonasi xodimlaridan 42 nafari shartnoma intizomini buzganligi uchun javobgarlikka tortildi, shundan 27 tasi egallab turgan lavozimidan ozod etildi. Bundan tashqari, Qishloqxo‘jalikkimyo korxonalarini javobgar qilib 4,6 mlrd. so‘mlik 227 ta, Neftmahsulotlari korxonalarini javobgar qilib 223,3 mln. so‘mlik 102 ta da’vo arizalari kiritildi.
2003 yil davomida 266 mingta xo‘jalik va 178 mingga yaqin ichki xo‘jalik shartnomalari o‘rganilib, adliya idoralarining talabiga ko‘ra 47 mingdan ortiq shartnomalar qayta tuzdirildi. Shuningdek, shartnoma majburiyatlarini bajarmayotgan taraflarga adliya idoralarining yordami bilan umumiy miqdori 2,3 mlrd. so‘mlik 1444 ta talabnomalar kiritildi.
Adliya vazirligi tomonidan 2004 yil yanvar oyida 14 mingdan oshiq tadbirkorlar orasida ijtimoiy so‘rov o‘tkazildi. Bunday tadbir 2003 yil yanvar oyida ham o‘tkazilib, bir qator muammolarni va jiddiy to‘siqlarni tadbirkorlarning shaxsan o‘zlaridan bilib olgan edik va o‘tgan yil davomida asosiy e’tiborimizni ana shularga qaratib, ularni bartaraf etish choralarini ko‘rdik. O‘tkazilgan so‘rov yakunlari asosida respublikaning har bir tumani va tegishli idoralar miqyosida elektron ma’lumotlar bazasi yaratilmoqda. Bu yilgi so‘rov natijalari ham barcha tumanlarda hokimlar, huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat qiluvchi organlar xodimlari va tadbirkorlar ishtirokida keskin muhokama etiladi, mavjud vaziyatni to‘g‘rilash bo‘yicha tegishli choralar ko‘riladi.
Bundan tashqari, yuqorida qayd etilgan ma’lumotlar bazasiga Adliya vazirligining oxirgi 4 yil davomida o‘tkazgan tekshirish materiallari va 2001, 2002 yillarda ham tadbirkorlar orasida o‘tkazilgan so‘rov natijalari jamlangan. Bu esa, har bir tumanda qonunchilikka rioya etilish holatini, uning o‘zgarishini hisobga olgan holda chuqur tahlil qilish va eng asosiysi, yildan-yilga muntazam ravishda takrorlanib, tadbirkorlarning huquqlarini qo‘pol ravishda buzib kelayotgan amaldorlarni aniqlash va ularga nisbatan jiddiy huquqiy javobgarlik choralarini qo‘llash imkonini bermoqda.
Xorijiy investorlarni himoyasini ta’minlash masalasiga alohida to‘xtalmoqchiman. Hozirgi kunda respublikamizda jami 3090 ta chet investitsiyasi ishtirokidagi korxonalar mavjud bo‘lib, ularning 2497 tasi qo‘shma korxonalar, 593 tasi 100% chet el investitsiyasi ishtirokidagi korxonalardir. Faqat 2003 yilda 266 ta chet investitsiyasi ishtirokidagi korxonalar tashkil etildi. Bu esa 2002 yilga nisbatan 58 taga, ya’ni 28% oshganligini ko‘rsatadi. Demak, xorijiy investorlarning O‘zbekistonga qiziqishi va ishonchi ortib boryapti.
Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 2 maydagi qaroriga asosan, Adliya vazirligida Xorijiy investitsiyalar va ular ishtirokidagi korxonalarni huquqiy himoya qilish boshqarmasi va viloyat adliya boshqarmalarida tegishli bo‘limlar tashkil etildi. Ushbu tuzilmalar malakali kadrlar bilan ta’minlanib, ular o‘z xizmat vazifalarini bajarishga kirishdilar.
Adliya idoralariga xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalar huquqlarini himoya qilish vazifasi yuklatilgandan keyin qisqa vaqt davomida ularning manfaatini ko‘zlab sudlarga 3,5 mlrd. so‘mlik va 938 ming AQSH dollariga teng 235 ta da’vo arizalari kiritildi. Shuningdek xorijiy investorlarning buzilgan huquqlarini tiklash yuzasidan davlat idoralariga 114 ta taqdimnoma, 35 ta ogohnoma va 15 ko‘rsatmalar kiritildi. Ko‘rilgan choralar natijasida noqonuniy qo‘llanilgan 6,5 mlrd. so‘mlik moliyaviy jarimalar bekor qildirildi. 21 ta aybdor mansabdor shaxslar intizomiy javobgarlikka tortildi.
Bundan tashqari, Vazirlar Mahkamasini 2003 yilning 27 avgustdagi 370-sonli qaroriga asosan insonning huquq va erkinliklarini himoya qilish samaradorligini oshirish maqsadida Adliya vazirligida Inson huquqlarini himoya qilish boshqarmasi va joylarda uning bo‘limlari tashkil etildi. Boshqarma malakali xodimlar bilan ta’minlanib, ular o‘z faoliyatini boshlashdi.
O‘tgan shu qisqa muddatda boshqarma va uning hududiy bo‘limlariga fuqarolardan 618 ta shikoyat va arizalar kelib tushdi. Murojaatlarning aksariyati (358 tasi, ya’ni 58 foizi) dastlabki tergov va odil sudlovga taalluqlidir. Shuning uchun, ular bilan birgalikda ushbu arizalarni qonuniy hal etish masalasi choralari ko‘rilyapti. Bundan tashqari, inson huquqlarini buzilish holatlarini bartaraf etish va aybdor mansabdor shaxslarni javobgarlikka tortish masalasida davlat idoralariga 11 ta taqdimnoma kiritib, fuqarolarning buzilgan huquqlari tiklandi.
Lekin amalga oshirilayotgan ishlar bilan bir qatorda adliya idoralarining faoliyatida ham bir qator kamchiliklarga yo‘l qo‘yilmoqda.
Joylardagi adliya boshqarmalarining 2004 yil 1-yarim yillikka mo‘ljallab tuzilgan ish rejalari o‘rganib chiqilganda, ayrim adliya boshqarmalarining ish rejalari 2000-2003 yillarda Adliya vazirligi tomonidan o‘tkazilgan tekshirishlarning tahlilidan kelib chiqqan holda tuzilmaganligi aniqlandi.
Ayniqsa o‘tgan yillarda ish rejalari tuzishda adliya boshqarmalarining faoliyati tanqid qilingan bo‘lsada, ayrim boshqarma boshliqlari bundan to‘g‘ri xulosa chiqarmagan.
Masalan, Farg‘ona viloyati Adliya boshqarmasi (M.Fayziyev) 2003 yilning 2-yarim yilligida Dang‘ara tumanida o‘rganish o‘tkazilgan bo‘lsada, 2004 yilning 1-yarim yilligida ham ushbu tumanda o‘rganish o‘tkazish rejalashtirilgan. Nima viloyatdagi boshqa tumanlarda ishlar yaxshi yo‘lga qo‘yilganmi ?
Shunday holatni Buxoro, Xorazm, Namangan, Surxondaryo va Sirdaryo viloyati adliya boshqarmasi tomonidan tuzilgan ish rejasi tahlilida uchratsa bo‘ladi.
Ish rejalarimiz aniq va tushunarli bo‘lishi, eng muhimi mavjud ahvoldan va muammolardan kelib chiqib belgilanishi lozim. Adliya boshqarmalari ishlarni rejalashtirishda asosiy e’tiborni kelib tushgan arizalar, o‘tkazilgan tekshirishlar va so‘rovlarning tahlilidan hamda bugungi hay’at yig‘ilishida aytilgan topshiriqlardan kelib chiqishi va Adliya vazirligini ish rejasi bilan bog‘lash kerak. O‘tgan hay’at yig‘ilishida ham alohida aytilgan edi, rejalashtirilgan ishlar albatta bajarilishi shart. Faqat shundagina vaziyatga ta’sir ko‘rsata olamiz.
Adliya vazirligiga kelib tushayotgan jami ariza va shikoyatlar xususiyatlariga qarab tahlil qilinganda, ularning aksariyati, ya’ni 72,7 foizi tadbirkorlik va shartnomaviy munosabatlarga tegishli bo‘lmoqda. Xususan, yer ajratish 14,6 foiz (o‘tgan yilda 27,3 foiz bo‘lgan), ro‘yxatga olish va litsenziyalashga oid 1,5 foiz (2002 yil davomida 8 foiz bo‘lgan), soliq qonunchiligini qo‘llash muammolariga oid 9,5 foiz (o‘tgan yilda esa 9 foiz), noqonuniy tekshirish 2,6 foiz (o‘tgan yilda 5 foiz), kredit ajratish 5,9 foiz (o‘tgan yilda 12,8 foiz), shartnomaviy munosabatlarga doir 33,7 foiz (o‘tgan yilda esa 25 foiz bo‘lgan) arizalar kelib tushgan. Lekin, joylarda ariza va shikoyatlarni ko‘rishda ayrim adliya idoralari xodimlari tomonidan sansolarlikka solish holatlari uchramoqda. Ayrim arizalardagi ko‘rsatilgan vajlar to‘liq o‘rganilmasdan yoki o‘rganishga harakat ham qilmasdan faqat huquqiy tushuntirish berish bilan cheklanilganligi yoki boshqa idoralarga o‘rganish uchun yuborilganligi, tadbirkorlarda adliya idoralariga nisbatan ishonchsizlik paydo bo‘lishiga olib keladi. Ya’ni ayrim viloyat adliya boshqarmalari arizalarni oxiriga yetkazib, to‘liq hal qilish o‘rniga, arizangizda ko‘rsatilgan masala yuzasidan sudga yoki boshqa idoralarga murojaat etishingiz mumkin yoki qonun normasi Sizga tushuntirildi deb javob berishadi.
Masalan, Farg‘ona viloyati adliya boshqarmasi tomonidan ko‘rib chiqilgan arizalarning 241 tasi, ya’ni 63,5 foiziga, Xorazm 162 ta (49,2%), Surxondaryo 251 ta (41%) va Jizzax viloyati adliya boshqarmasi tomonidan ko‘rib chiqilgan arizalarning 148 tasi, ya’ni 38,4 foiziga huquqiy tushuntirish berish bilan cheklanilgan.
Bunday holatlar boshqa viloyat adliya boshqarmalari tomonidan ham kam bo‘lsada sodir etilmoqda. Bunday ahvol adliya idoralariga yarashmaydi.Unda adliya boshqarmalarini nima keragi bor? Agar faqat tushuntirish berish bilan cheklaniladigan bo‘lsak, markaziy apparat xodimlarini o‘zi yetarli. Axir Adliya vazirligining yangi nizomida arizalarni to‘liq hal qilish uchun Sizlarning yetarli vakolatlaringiz bor-ku? Nimaga ulardan foydalanmaysizlar.
Tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish maqsadida joylardagi ahvolni o‘rganishga chiqqanimizda, barcha idoralarda birinchi navbatda tadbirkorlarning murojaatlariga bo‘layotgan munosabatga baho beramiz. “Fuqarolarning murojaatlari to‘g‘risidagi” qonun talablarini buzish holatlarini qattiq tanqid qilib, aybdorlarni javobgarlikka tortamiz. Ammo bunday qo‘pol qonunbuzarlik harakatlari adliya idoralari xodimlari tomonidan sodir qilinsa, bunga qanday chidash mumkin? Uzoq muddatlar davomida tadbirkorlar murojaatlarini ko‘rib chiqmaslik umuman kechirilmaydigan holdir. Ammo, ayrim viloyat adliya boshqarmalariga kelib tushgan ariza va shikoyatlarni hal etilishidan biz qoniqish hosil qilmayapmiz.
2003 yil davomida tadbirkorlardan, xorijiy investorlar va fuqarolardan kelib tushgan jami 59 ta, shu jumladan, Toshkent shahrida 15 ta, Qashqadaryoda 6 ta, Andijon va Surxondaryoda 5 tadan va Navoiy viloyatida 4 ta arizalar shu kungacha o‘z yechimini topmagan.
Masalan, Navoiy viloyatidagi “G‘ozg‘on mramor” qo‘shma korxonasining tuman soliq inspeksiyasi xodimlari tomonidan qo‘llanilgan 12,6 mln. so‘mlik moliyaviy jarimani bekor qildirish masalasi bo‘yicha 2003 yil 18 sentabrda bergan arizasi shu kunga qadar o‘zining qonuniy yechimini topmagan.
To‘g‘ri, ayrim arizalarning to‘liq yechimini topish uchun vaqt talab etiladi, lekin tadbirkorlarning murojaatiga beparvolik bilan qarash oqibatida ularni hal qilinishi orqaga surilayotganligi faktlari ham mavjud.
Surxondaryo viloyat adliya boshqarmasiga 2003 yil 30 iyul kuni fuqaro Turapov va boshqalarning ortiqcha yetishtirgan mahsuloti va ish haqlarini ololmayotganligi to‘g‘risidagi arizasi ko‘rib chiqish uchun yuborilgan bo‘lib ushbu topshiriqqa adliya boshqarmasi arizadagi vajlarni to‘liq o‘rganmasdan, tegishli choralar ko‘rmasdan 8 sentabr kuni javob bergan. Adliya vazirligi tomonidan 9 sentabr kuni qo‘shimcha topshiriq yuborilgandan keyin ham viloyat adliya boshqarmasi 20 sentabr kuni yana arizadagi barcha vajlarni to‘liq o‘rganmasdan javob bergan. Vazirlik tomonidan ushbu ariza nazoratdan olinmasdan 26 sentabr kuni yana qo‘shimcha topshiriq yuborgandan keyingina adliya boshqarmasi arizadagi vajlarni to‘liq o‘rganib ortiqcha yetishtirilgan 4050 kg. g‘allani oila pudratchilarga olib bergan, shuningdek 8 nafar oila pudratchisining 171816 so‘m ish haqini undirib berish yuzasidan Qumqo‘rg‘on tumanlararo fuqarolik sudiga da’vo arizasi kiritgan. Ushbu da’vo arizasi sud tomonidan 2003 yil 7 noyabr kuni ko‘rib chiqilib, da’vo to‘liq qanoatlantirildi.
Adliya boshqarmasi boshliqlari yozib olinglar: tadbirkor ishonib ariza yozib berdimi, qolgani bilan uning ishi bo‘lmasligi kerak, ushbu ariza bo‘yicha ishni oxirigacha yetkazib hal etish bizning vazifamiz. Arizada keltirilgan vajlarni oxirigacha o‘rganmaslik tadbirkorlarni ortiqcha sarson bo‘lishiga olib keladi. Bu esa adliya xodimi uchun kechirilmaydigan holdir.
Har bir arizani alohida nazoratga olib, ishni oxirigacha olib borish shart. A.Yusupov Siz har bir tadbirkor arizasini o‘z vaqtida va sifatli ijro etilishini alohida nazoratga olib, menga bu masaladagi vaziyat bo‘yicha doimiy axborot berib borasiz.
Bu gaplar ishonch telefonlari orqali bo‘layotgan murojaatlarga ham taalluqlidir. O‘zi hamma huquqi buzilgan tadbirkorlar ham andisha qilib shikoyat bilan murojaat qilavermaydi. Nega tadbirkor ishonib, o‘zi murojaat qilganida uning huquqi tiklanmaydi? Buni qanday tushunish mumkin?
Tadbirkor murojaat qildimi, uning huquqi himoya qilinishi shart. Ana shunda tadbirkorlarning adliya idoralariga, adolat borligiga ishonchi yanada ortadi.
Aniqlangan qonunbuzilishlar yuzasidan adliya idoralari tomonidan tegishli idoralarga kiritilgan taqdimnomalar ijrosi tahlil qilinganda, qat’iyatsizlik holatlariga yo‘l qo‘yilayotganligi kuzatiladi.
Xususan, Buxoro viloyati adliya boshqarmasi tomonidan kiritilgan jami 102 taqdimnomalar bo‘yicha 79 ta shaxslar intizomiy javobgarlikka tortilib, atigi 3 ta aybdor shaxs egallab turgan lavozimidan ozod etilgan, aksariyat hollarda «ogohlantirish» va «hayfsan» kabi intizomiy javobgarlikka tortish choralari bilan chegaralanilgan.
Toshkent viloyatida tadbirkorlik bo‘limi tomonidan kiritilgan 135 ta taqdimnomalar bo‘yicha atigi 3 nafar shaxs egallab turgan lavozimidan ozod etilgan.
Bunday holatlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Qashqadaryo va Navoiy viloyatlari adliya boshqarmalari faoliyatida ham mavjud.
Demak, qonunni buzgan mansabdor shaxs jazosiz qolib ketmoqda, tadbirkorning esa buzilgan huquqi tiklanmayapti. Ushbu qat’iyatsizlik bilan aybdor mansabdor shaxslarga qonunni takroran buzishiga sharoit yaratib berilyapti.
Buning asosiy sababi shundaki, taqdimnomalar nomiga xo‘jako‘rsinga kiritiladi. Taqdimnoma kiritilgan idora bilan munosabatni buzmaslik uchun “Adliya vazirligidan talab qilishdi, shuning uchun taqdimnoma kiritdim,” - degan vaj bilan taqdimnoma ijrosi ta’minlanmasdan qolib ketadi. Oxir-oqibatda aybdor javobgar shaxslar ham qonuniy jazoga tortilmasdan qoladi, qonunbuzarliklar esa yana davom etaveradi. Mana bir misol, Sirdaryo viloyat Sayxunobod tumanidagi fermer xo‘jaligi rahbari R.Karimov va 27 ta fermer xo‘jaliklari rahbarlarining “tuman hokimligi tomonidan shirkat xo‘jaligining qarzi fermer xo‘jaliklari zimmasiga noto‘g‘ri taqsimlanib berilganligi” to‘g‘risidagi 2003 yil 22 iyuldagi murojaati yuzasidan viloyat adliya boshqarmasi tomonidan aniqlangan qonunbuzarliklarni bartaraf etish va aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish yuzasidan tuman hokimligiga 2003 yil 7 avgust kuni taqdimnoma kiritilgan. Biroq, hozirgi kunga qadar taqdimnomaning ijrosini ta’minlash chorasi ko‘rilmagan.
Andijon viloyati adliya boshqarmasi tomonidan “Bobur tekstil” sho‘’ba korxonasi rahbari A.Abayevning 2003 yil 18 dekabrdagi arizasini o‘rganib chiqish natijalari bo‘yicha kiritilgan taqdimnoma asosida viloyat davlat soliq boshqarmasi tomonidan korxonaga 14,7 mln. so‘mlik moliyaviy jarima qo‘llash to‘g‘risidagi qaror bekor qilingan va korxonani hisob raqamiga qo‘yilgan inkassa to‘lov topshiriqnomasi chaqirib olingan. Biroq, ushbu noqonuniy qaror qabul qilinishiga yo‘l qo‘ygan aybdor mansabdor shaxslarning javobgarlik masalasi nazoratdan chetda qolib ketgan.
Shu o‘rinda aytib o‘tishim kerakki, viloyatlardagi haqiqiy ahvolni adliya boshqarmalaridan ko‘ra ba’zan biz yaxshiroq bilamiz. Chunki, Markaziy apparat xodimlari joylarga chiqib, viloyat adliya boshqarmalarining aniqlagan kamchiliklaridan ikki baravar ko‘p kamchiliklar aniqlab, taqdimnomalar kiritgan. Shundan xulosa qilib aytsa bo‘ladiki, ayrim viloyat adliya boshqarmalari tomonidan o‘rganishlar o‘ta sifatsiz o‘tkazilmoqda.
Masalan, Xorazm viloyati Adliya boshqarmasi xodimlari 2003 yil davomida o‘tkazilgan o‘rganishlarda tadbirkorlikka oid 49 ta va shartnomaviy munosabatlarga oid 1141 ta, jami 1190 ta qonunbuzilish holatlarini aniqlagan. Vazirlik xodimlari esa viloyatda 20 kun muddat davomida o‘tkazgan o‘rganishlar jarayonida 15620 ta qonunbuzarlik holatlarini aniqlagan.
Agarda adliya boshqarmasi tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish bo‘limida 3ta xodim ishlashligini e’tiborga olsak har bir xodim yil davomida atigi 16 ta qonunbuzilish holatlari aniqlaganligini qanday izohlash mumkin.
Surxondaryo viloyati Adliya boshqarmasi tomonidan 2003 yilda o‘tkazilgan o‘rganishlarda tadbirkorlikka oid 61 ta qonun buzilish holatlari aniqlangan, ya’ni har bir xodim yil davomida atigi 20 ta qonunbuzilish holatlarini aniqlagan.
Bunday holat Qoraqalpog‘iston Respublikasida ham mavjud. Vaholanki, ushbu viloyatlarda o‘tkazilgan o‘rganishlarda 30 mingdan ortiq holatlarda tadbirkorlikka oid qonun talablari buzilganligi aniqlangan.
Viloyat adliya boshqarmalari huquq va vakolatlaridan to‘liq foydalana olqayotganliklari, ularni xizmat vazifasiga sovuqqonlik bilan qarab kelayotganligidan dalolat beradi. Bu esa amalga oshirayotgan ishlarimizga jiddiy ta’sirini ko‘rsatmoqda.
Masalan, Namangan viloyati adliya boshqarmasi tomonidan 2003 yilda o‘tkazilgan o‘rganishlar natijasida soliq idoralarining tadbirkorlarni erkin faoliyat yuritishida to‘sqinlik qiladigan 16 ta holatda qonunbuzarliklarga yo‘l qo‘yganliklarini aniqlagan. Bundan tashqari, vazirlik ham ularga 39 ta ana shunday qonunbuzarliklar mavjudligini aniqlab bergan. Shuningdek, o‘tgan yilda bevosita tadbirkorlarning o‘zlaridan ham soliq idoralari xodimlarining noqonuniy harakatlari yuzasidan 6 ta shikoyatlar kelib tushgan bo‘lishiga
qaramay, ushbu holatlarni bartaraf etish va aybdorlarni javobgarlikka tortish to‘g‘risida soliq idoralariga birorta taqdimnoma kiritilmagan. Boshqarma boshlig‘i E.Inoyatov buni qanday izohlar ekan?
Bunday kamchiliklar, Andijon, Farg‘ona viloyatlari adliya boshqarmalarining soliq, bank va boshqa idoralarda aniqlagan qonunbuzarliklarni bartaraf etish yuzasidan ko‘rilayotgan choralarda ham mavjud.
Shu o‘rinda yana bir masalaga to‘xtalib o‘tsam. Tadbirkorlarning huquqlarini himoya qilish borasida Adliya vazirligi tomonidan kiritilgan taqdimnomalarning ijrosini ta’minlash o‘ta muhim vazifa ekanligi haqida bir necha marotaba ogohlantirishimizga qaramay, ularning ijrosi ham ayrim viloyat adliya boshqarmalari tomonidan yetarli nazoratga olinmagan, ko‘rsatilgan qonunbuzarliklarni bartaraf etish hamda aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish borasida sustkashliklarga yo‘l qo‘yishmoqda. Xususan, Surxondaryo, Sirdaryo va Xorazm viloyatlari 2003 yilda o‘tkazilgan o‘rganishlar yuzasidan Adliya vazirligi tomonidan kiritilgan taqdimnomalarning ijrosi to‘liq ta’minlanmaganligi va sifatsiz ma’lumotlar taqdim etib kelayotganliklari sababli, bugungi kunga qadar nazoratdan olinmagan.
Surxondaryo viloyati hokimligi va adliya boshqarmasi vazirlikning kiritgan taqdimnomasi bo‘yicha faqatgina aybdor shaxslarni intizomiy javobgarlikka tortish bilan cheklanilgan. Vaholanki, o‘rganish natijasida nazorat qiluvchi idoralar tomonidan 555 ta holatda tadbirkorlar noqonuniy ravishda ma’muriy va 103 ta holatda moliyaviy javobgarlikka tortilganligi aniqlangan edi, ushbu qarorlarning birortasini bekor qilish yoki noqonuniy undirilgan jarimalarni qaytarib berish choralari ko‘rilmagan. Xuddi shunday, taqdimnomada ko‘rsatilgan qonunbuzarliklar yuzasidan sudlarga da’vo arizalari umuman kiritilmagan.
2003 yilda Sirdaryo viloyatida o‘tkazilgan o‘rganishlarda 3648 ta holatda shartnoma intizomi buzilishi aniqlangan bo‘lsada, viloyat Adliya boshqarmasi tomonidan tadbirkorlarni buzilgan huquqlarini tiklash yuzasidan sudlarga birorta ham da’vo arizasi kiritilmagan.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida o‘tkazilgan o‘rganish bo‘yicha 2003 yil oktabrda taqdimnoma kiritilgan bo‘lsada, hozirgi kunga qadar ijrosi yuzasidan axborot berilmagan.
Biz hech qachon bunday munosabat bilan kelisholmaymiz. Adliya vazirligidan viloyatlarga borgan guruhlar nima uchun mehnat qilayapti? Axir taqdimnomalarimiz vaziyatga ta’sir qilishning, qonunlar ishlab ketishini ta’minlashning asosiy richagi hisoblanadi.
Biz shu yo‘l bilan amaldorlarni munosabatini, ularning huquqiy ongini oshiramiz deb umid qilyapmiz. Shuning uchun bu masalada oqsoqlik bo‘lsa kechirmaymiz. Har bir qonunbuzilish bo‘yicha nazorat kartochkasi yuritib, toki tadbirkorning huquqi tiklanmaguncha, aybdor shaxslar javobgarlikka tortilmaguncha hamda qonunbuzarlik qayta takrorlanmasligiga ishonch hosil qilinmagunicha nazoratdan yechilmasligi to‘g‘risidagi topshirig‘imiz hali ham kuchida. Shu tariqa vaziyatga ta’sir qila olamiz, huquqiy negilizmni bartaraf qilamiz.
O‘tgan yil davomida yana joylarda yo‘l qo‘yilgan 360 mingdan oshiq qonunbuzarliklarni aniqladik. Juda bo‘lmasa shularni bartaraf qilinglar. Biz toki ishlar qolipiga tushguncha mana shu ishni davom ettiramiz. Axir bu masala bizga yuklatilgan, boshqa idora bu vazifani amalga oshirib bermaydi, bizlarga. Qonunlar ham avtomatik ravishda o‘z-o‘zidan ishlab
ketmaydi. Shuning uchun bu ishlarni o‘zimiz qilishimiz kerak, bu masalada qattiq turishimiz kerak.
даъво аризалари бўйича:
Avvalgi hay’at qarorlarida tadbirkorlarning huquqlarini himoya qilib, sudlarga da’vo arizalari kiritish va ularga yetkazilgan moddiy va ma’naviy zararlarni bevosita aybdor mansabdor shaxslarning cho‘ntagidan undirish lozimligi to‘g‘risida bir necha marta ko‘rsatilgan edi.
Joylardagi aksariyat adliya boshqarmalari bu o‘ta mas’uliyatli vazifaga jiddiy yondashishgan. Xususan, Toshkent shahar va Qashqadaryo viloyat adliya boshqarmalari tomonidan tadbirkorlarga yetkazilgan katta miqdordagi zararlarni o‘z vaqtida undirib berishga erishilgan.
Lekin, hamma viloyatlarda ham ahvol ko‘ngildagidek emas. Ayrim viloyat adliya boshqarmalari esa o‘ta muhim sohalar hisoblangan hokimlik, nazorat qiluvchi, tayyorlov va xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar tomonidan sodir etilayotgan qonunbuzarliklarni bartaraf etishda tadbirkorlarga yetkazilgan moddiy va ma’naviy zararlarni sud orqali undirishda murosasozlikka yo‘l qo‘yyaptilar. Jumladan, Xorazm viloyatida o‘tkazilgan o‘rganishlar natijasida hokimlik idoralarida 955 ta qonunbuzarlik holatlari aniqlangan bo‘lsada, boshqarma tomonidan hokimlik idoralarini javobgar qilib atigi 1 ta da’vo ariza, Andijon viloyatida 1464 ta qonunbuzarliklar aniqlangan bo‘lsa, atigi 3 ta da’vo arizasi kiritilgan.
O‘tkazilgan o‘rganishlarda soliq idoralari tomonidan Xorazm viloyatida 3817 ta qonunbuzarlik holatlari aniqlangan hamda soliqqa oid qonunbuzarlik to‘g‘risida boshqarmaning o‘ziga 9 ta murojaatlar kelib tushgan bo‘lsada, yil davomida boshqarma tomonidan soliq idoralariga nisbatan birorta ham da’vo arizasi kiritilmagan. Xuddi shuningdek, bu sohada Navoiy viloyatida 525 ta qonunbuzarliklar aniqlangan va 16 ta arizalar kelib tushgan bir paytda, ushbu viloyat adliya boshqarmalari tomonidan ham soliq idoralariga nisbatan umuman da’vo arizalari kiritilmagan.
Toshkent va Surxondaryo viloyatida ham xuddi shunday sustkashlik mavjud. Shuningdek, Buxoro viloyati hududida 2003 yilning bugungi kuniga jami 6110 ta fermer xo‘jaliklari faoliyat yuritayotgan hamda tuzilgan shartnomalar yuzasidan 2639 ta holatda majburiyatlar bajarilmasligi aniqlangan bo‘lsada, ulardan atigi 48 tasining manfaatlarini himoya etib sudlarga da’vo arizalari kiritgan.
Bundan tashqari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Adliya vazirligi, Navoiy va Farg‘ona viloyat adliya boshqarmalari tomonidan neft mahsulotlari yetkazib berish yuzasidan tuzilgan shartnomalar bo‘yicha majburiyatlarning bajarilmaganligi holati yuzasidan fermerlarning manfaatini ko‘zlab bironta da’vo arizasi kiritilmagan.
Xuddi shunday, Namangan va Navoiy viloyati Adliya boshqarmalari tomonidan mineral o‘g‘itlar yetkazib berish yuzasidan tuzilgan shartnomalar bo‘yicha bironta da’vo arizalari kiritilmagan.
Toshkent va Farg‘ona viloyati adliya boshqarmalari tomonidan fermerlar huquqlarini himoya qilib paxta xom ashyosi yetkazib berish bo‘yicha, Buxoro va Namangan viloyat adliya boshqarmalari tomonidan don yetkazib bo‘yicha, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan esa mevasabzavot yetkazib berish bo‘yicha shartnomalar yuzasidan da’vo arizasi kiritish masalasida yetarli choralar ko‘rilmagan.
Ayrim viloyatlarda tadbirkor manfaatlarini himoya etib sudlarga kiritilayotgan da’vo arizalari bo‘yicha moddiy va ma’naviy zararlarni undirish ahvoli qoniqarli darajada emas.
Masalan, Jizzax viloyati Adliya boshqarmasining 806 ta 499,0 mln. so‘mlik da’vo arizalari qanoatlantirilgan. Biroq, bevosita mansabdor shaxslarning cho‘ntagidan moddiy va ma’naviy zararlarni undirish bo‘yicha birorta ham chora ko‘rilmagan. Surxondaryo viloyat adliya boshqarmasi tomonidan hokimlik, soliq va boshqa nazorat qiluvchi idoralarning shaxsan mansabdor shaxslari cho‘ntagidan moddiy va ma’naviy zararlarni undirish yuzasidan umuman da’vo arizalari kiritilmagan. Bunday holatlarga, Namangan viloyati adliya boshqarmasi ham yo‘l qo‘ygan. Bu o‘zi qanday ahvol?
O‘tgan Hay’at qarorida sudlarga har bir da’vo asoslantirilgan holda kiritilishi, har bir ish nazoratga olinishi lozimligi ta’kidlangan edi. Biroq, tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, ayrim viloyat adliya boshqarmalari tomonidan kiritilgan da’vo arizalari sudlar tomonidan rad etilayotganligi, bu esa birinchi navbatda adliya idoralarini o‘z da’volariga nisbatan befarq qarayotganliklari oqibatida sodir bo‘lyapti.
Xususan, Namangan viloyati adliya boshqarmasining 42 ta, Surxondaryo viloyati adliya boshqarmasining 22 ta, Qashqadaryo viloyati adliya boshqarmasining 18 ta, Sirdaryo viloyati adliya boshqarmasining 14 ta da’vo arizalari sudlar tomonidan rad etilgan.
Bu yerda ikki xil holat mavjud. Ayrim hollarda sudlar tomonidan da’vo arizalari rad qilinyapti, yoki uni ko‘rish muddatlari buzilyapti. Masalan, adliya idoralari tomonidan tadbirkor R.Mamadaliyevning manfaatlarini ko‘zlab 2003 yil 7 oktabrda Andijon viloyati Xo‘jaobod tumanlararo sudiga kiritgan da’vo arizasi sudning 2004 yil 22 yanvardagi ajrimi bilan kelishuv bitimini, qariyib, 3,5 oy o‘tgandan keyin tasdiqlab bergan. Shuningdek, “Sanobar” xususiy savdo do‘koni boshlig‘i S.O‘razboyevaning manfaatlarini ko‘zlab Andijon viloyati Qo‘rg‘ontepa tumanlararo sudiga kiritilgan da’vo arizasi birinchi instansiya sudida rad etilgan va viloyat adliya boshqarmasidan 4,3 mln. so‘m davlat boji undirish to‘g‘risida qaror qabul qilgan. Ushbu qaror noqonuniyligi sababli albatta, viloyat adliya boshqarmasi tomonidan uni bekor qilish choralari ko‘rilyapti.
Lekin ko‘pchilik holatlarda adliya boshqarmalarining ham pala-partish ishlashi hamda yetarli asoslantirilmagan da’vo arizalari kiritishi oqibatida ham ularni rad qilinish holatlari mavjud.
Xususan, Qashqadaryo viloyat adliya boshqarmasining “Doniyorova Farog‘at-G” fermer xo‘jaligining manfaatlarini ko‘zlab, N.Nomozovga nisbatan yer maydonini qaytarish haqidagi da’vo arizasi 17.09.2003 yilda Koson tumanlararo fuqarolik ishlari bo‘yicha tuman sudiga kelib tushgan va sudning 29.09.2003 yildagi ajrimi bilan da’vo ariza qayta rasmiylashtirish uchun qaytarilgan. Adliya boshqarmasi tomonidan esa, oradan 1 oy 13 kun o‘tgandan so‘ng da’vo arizasi qayta rasmiylashtirilib sudga yuborilgan.
Bu bilan adliya idoralarining o‘zi tadbirkorga yordam beramiz deb, ularni bir necha oylab ortiqcha ovora qilmayaptimi? Bunaqangi ishlar kimga kerak?
Bunday xo‘jako‘rsinga qilinayotgan ishlar ketmaydi. Bir ishni boshladikmi, oxirigacha yetkazaylik. Da’vo arizasi rad qilinsa, u yakuniga yetguncha kurashish kerak. Adliya idoralari tomonidan tayyorlangan har bir materiallar yuridik jihatdan benuqson va mukammal bo‘lishi shart. Buning uchun adliya idoralarida xodimlar yuqori darajadagi kvalifikatsiyaga ega bo‘lishlari, ular doimiy ravishda o‘z ustida ishlashlari lozim.
Bundan keyin boshqarma boshliqlari jon kuydirib, da’volarimizni yetarli nazorat qilishi kerak. Har bir rad qilingan da’vo arizalari bo‘yicha xulosalar tuzilib, Adliya vazirligiga ma’lumot berish yo‘lga qo‘yilsin.
Bu ahvolni tuzatish va zarur takliflar kiritish boshqarma boshliqlari D.Matrasulov, SH.Saidov va A.Toshqulovlarga yuklatiladi.
Yana bir muhim masalaga alohida to‘xtalib o‘tmoqchiman. Ayrim viloyatlarda hisobotlarni yuritish va ularni taqdim etish hanuzgacha qoniqarsiz ahvolda. Bunday o‘z vazifasiga sovuqqonlik bilan qarash holati Surxondaryo Sirdaryo, Toshkent va Buxoro viloyat adliya boshqarmalari boshliqlari faoliyatida uchraydi.
Bundan tashqari, statistik hisobot faqat raqamlardan iborat bo‘lmasligi, balki u raqamlar bo‘yicha ishlarini olib borish, har bir raqam bo‘yicha aniq misollar keltira olish shart.
Lekin, ayrim viloyat adliya boshqarmalarida qonunbuzarliklar yoxud ularni bartaraf etish yuzasidan amalga oshirilgan ishlar to‘g‘risida katta-katta raqamlar bo‘lsada, ular bo‘yicha aniq misollar so‘ralganda, boshqarmalar qiynalib qolishyapti yoki yilni boshida aytilgan misollarni yil yakunigacha ma’lumotnomada ko‘rsatib kelinishi, bu viloyatlarda tahliliy ishlar bo‘lmayotganligidan dalolat beradi.
Xuddi shunday holatlarni Namangan va Jizzax viloyat adliya boshqarmalari faoliyatida kuzatish mumkin. Ular tomonidan tadbirkorlikka to‘sqinlik bo‘layotgan masalalar bo‘yicha misollar yilning boshidan takrorlanib kelingan, vaholanki ushbu viloyatlar tomonidan sudlarga kiritilgan da’vo arizalarning soni yilning boshidan 1000 tadan ko‘paygan. Bunday kamchiliklarni boshqa viloyat adliya boshqarmalarining taqdim etib kelayotgan axborotlarida ham uchratish mumkin.
Shuning uchun har bir hisobot va undagi ma’lumotlar uchun boshqarma boshliqlari shaxsan javobgar bo‘ladi va faqat ularning imzosi bilan hisobotlar qabul qilinishi kerak. Tashkiliy nazorat va boshqarmasi bu masalani qattiq nazoratga olsin. Bizga haqiqiy vaziyat kerak, ortiqcha raqamlarni keragi yo‘q.
Download 207.23 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|