2020 ч а с т ь I v молодой ученый

316
«Молодой учёный» . № 30 (320)  . Июль 2020 г.
316
316
Молодой ученый O'zbekiston
Ushbu tahlillarda, shuningdek, ayollarning murosasiz xatti-
harakatlariga salbiy munosabat mavjudligidan dalolat beruvchi 
ko’plab argo birliklari kuzatish mumkin. Agar biz «oila, xotin, 
ona» sohasiga tegishli so’z va iboralarni «f (l) leksik birligining 
bevosita sinonimlari» mavzusidan ajratib qo’ysak, demak bu 
sinonimlar seriyasi xilma-xillikda unchalik ko’p emas.
Yuqoridagi sinonimlarni tahlil qilish asosida biz ayolni 
lazzatlanish obyekti va jinsiy sherik sifatida ko’rib chiqish 
fransuz madaniyatining muhim tomoni deb xulosa qilamiz, bu 
«femme» tushunchasining ushbu xususiyatini aks ettiruvchi 
leksik birliklar soni bilan tasdiqlanadi.
«Femme» tushunchasini ifoda etuvchi paremiya va 
aforizmlarni ko’rib chiqish fransuz til madaniyatiga xos bo’lgan 
qo’shimcha kontseptual xususiyatlarni aniqlashga yordam 
beradi. Har qanday jamiyatning qadriyatlar tizimida muhim 
o’rin ayollar bilan bog’liq.
«Ayol» hurmat va izzatga loyiqdir, chunki u o’zgarmas 
huquqqa ega bo’lib, u hech kimga yoki hech narsaga 
almashtirilishi mumkin bo’lmagan insondir.
Ayolning butun insoniyat hayotidagi ahamiyati quyidagi 
aforizmlarda ta’kidlangan: «Peut imaginer une humanité 
composée exclusivement de femmes on n’en saurait imaginer 
une que ne comptat que des hommes» (Faqat ayollardan iborat 
bo’lgan jamiyatni tasavvur qilish mumkin, ammo bu mumkin 
emas faqat erkaklardan iborat bo’lgan jamiyatni tasavvur 
qiling). Ayolning sharobdan ko’ra ko’proq mast bo’lish 
qobiliyati bilan ayolning tafakkuri va u bilan aloqada bo’lgan 
zavqning o’ziga xosligini tan olishdir. Kontseptual belgi, ayol 
jinsiy obyekt, zavq va shahvat obyekti bo’lib, quyidagi so’zlarda 
namoyon bo’ladi: «La femme est un délicieux instrument de 
plaisir» (Ayol — zavqlanishning murakkab vositasi), «Il n’y 
a point de vieille femme».»,Dieu fit la fille et l’homme l’a faite 
femme» (Xudo qizni yaratdi, erkak uni ayol qildi).
So’nggi aforizm, shuningdek, erkaklarning ayollarga 
nisbatan ustunligini ta’kidlaydi.
Shunday qilib, «Ayol» kognitiv modeli shunday bir aqliy 
tuzilma bo’lib, u ikki guruh belgilarini o’z ichiga oladi:
Birinchi guruh kontseptual belgilar, asosan, ayolning 
biologik mavjudot sifatida tavsiflanishi bilan bog’liq (ayolning 
tashqi ko’rinishi bilan bog’liq bo’lgan kontseptual belgilar; 
ayolning yoshi bilan; ayol nutqi bilan; ayolning psixologik 
xususiyatlari; uning aqliy qobiliyatlari, ma’lumot darajasi, ayol-
onaning xususiyatlari bilan bog’liq bo’lgan belgilar),
Ikkinchisiga asosan ayolni ijtimoiy mavjudot sifatida 
tavsiflovchi kontseptual belgilar kiradi (ayolning oiladagi 
roliga xos bo’lgan kontseptual belgilar; ayolning o’rni; 
oiladan tashqaridagi ayol tavsifi bilan). Albatta, kontseptual 
xususiyatlarni ikki guruhga bo’lish shartli, chunki ba’zi belgilar 
ham biologik, ham ijtimoiy ko’rinishga ega.
Masalan, «Ayol go’zalligi» belgisi, birinchi navbatda, 
biologik mavjudot sifatida ayolni tavsiflovchi ba’zi ijtimoiy 
oqibatlarga olib keladi, chunki bu erkakni oila qurish haqida 
o’ylashga majbur qiladi.
Tahlil natijasida aniqlangan kontseptual xususiyatlar 
fransuz tilini anglash uchun «Ayol» tushunchasining o’ziga xos 
xususiyatlarini aks ettiradi, bu belgilar ushbu belgilarning juda 
ko’p to’plamida emas, balki ularning fransuz tili madaniyatiga 
xos bo’lgan noyob kombinatsiyasida, ularning miqdoriy 
nisbatida va ushbu tilshunoslik ma’ruzachilari tomonidan 
baholanishida aks etadi.
Agar biz belgilarni fransuz tilshunosligi uchun ularning 
ahamiyatliligi darajasiga qarab ajratsak, unda eng ko’p 
uchraydigan belgilar ayollarning psixologik xususiyatlariga 
mos belgilar mavjudligini ko’rishimiz mumkin, ular «Ayol» 
tushunchasining tarkibini tashkil etuvchi barcha belgilarning 
48,5 foizini tashkil etadi.
Shunday qilib, fransuz tilshunoslik madaniyatida faqat 
ijobiy baho quyidagi kontseptual belgilar bilan qabul qilinadi: 
do’stlikdagi doimiylik; ayol go’zalligining ijodiy kuchi; ayol 
go’zalligining estetik ta’siri.
O’rganilayotgan konsepsiyaning asosida quyidagi fe’l-
atvor xususiyatlari ajralib turadi, ular ‘’femme’’ (f) leksik 
birligi tomonidan aktuallashadi. (f) odamzodga tegishli 
(être humain); ayol biologik jinsi (l’être humain de sexe 
feminin, être humain femelle, l’être qui dans l’espece humaine 
appartient au sexe feminin), yosh (kattalar); puberte (puberte); 
unumdorlik jeune fille nubile, femme nubile, personne qui est 
nubile; personne adulte du sexe feminin qui met au monde des 
enfants).
Ushbu belgilar bu ishda leksikografik manbalar sifatida 
ishlatiladigan deyarli barcha izohli va entsiklopedik 
lug’atlarning (f) leksik birligining lug’aviy ta’riflarida mavjud. 
So’nggi o’n yilliklardagi ma’lumotlar asosida aniqlangan 
kontseptual belgilar «ayol» tushunchasining ba’zi bir yangi 
xususiyatlarini qayd etadi, masalan, ayol — ozodlik tashuvchisi, 
ammo shu bilan birga uni boshqarishni o’rganishi kerak; Ayol 
intellektini jamiyat tomonidan tan olish, uning qobiliyatlari 
(ayolning tushunchasi; uning g’oyalarining ahamiyati) va 
boshqalar.
Ayolning turli xil xususiyatlarini o’rganib chiqib, 
eksperimental materialga ko’ra, har qanday boshqa 
fundamental tushunchalar singari, o’rganilgan konsepsiyaning 
ham ijobiy, ham salbiy tomonlari bor degan xulosaga 
keldik. Ayol, bu jonzot, erkak bilan birga yer yuzidagi asosiy 
narsalardan biri hisoblanadi. U har doim hayot boshlanadigan 
ijod, bu dunyoning eng buyuk marvaridi bo’lib kelgan.
«Femme» (ayol) fransuz tilshunoslik va madaniy 
konsepsiyasini ko’rib chiqishga, konsepsiya tarkibini tashkil 
etuvchi uning yadro (asosiy) va periferik xususiyatlarini 
aniqlashga bag’ishlangan. Ushbu belgilar doimiy 
xususiyatga ega, chunki ular obyekt va hodisalarning 
o’ziga xos belgilarini aks ettiradi va shuning uchun neytral 
baholanadi va konsepsiyaning barcha yangilanishlarida 
mavjud. Konsepsiyani yanada kengroq tushunish kalit 
so’zning hosilalari, kognitlari va sinonimlarini tahlil qilishni 
ta’minlaydi. Periferik zonani o’rganish ushbu konsepsiyani 
ifodalovchi paremiya va aforizmlarni tahlil qilish asosida ham 
amalga oshiriladi. Periferik belgilar tabiatda o’zgaruvchan 
bo’lib, konsepsiyaning turli tomonlarini e’tirof etadi va hissiy 
ranglarga ega. Maqoladagi ushbu tahlil fransuz milliy til va 
madaniy hamjamiyati vakillarining konseptual sohasini ajratib 
turuvchi madaniy xususiyatlarni aniqlashga imkon beradi.

---