2021, №1 issn 2010-7498 kasb-hunar ta’limi ilmiy-uslubiy, amaliy, ma’rifiy jurnal №1

МЕТОДИКА
“Суюқлик ва газлар механикаси” бўлими 
бўйича “Суюқлик ва газларнинг босими”, 
“Паскал ва Архимед қонунлари”нинг ама-
лий тадбиқлари ҳақида, масалан, ноэлектр 
катталикларни электр усули билан ўлчаш 
мумкинлиги, цистерналар ва машина бак- 
ларидаги суюқлик ёки ёнилғи миқдорларини 
ўлчашда оддий электр занжирининг қўлла-
нилиши ҳақида тасаввурга эга эмасликлари 
анкеталаштириш пайтида маълум бўлди.
Маълумки, физика қонуниятлари ин-
соннинг бутун тана ва организмидан тортиб 
медицинада қўлланиладиган асбоб-ускуна-
ларгача тадбиқ этилади. Ўқувчилар симоб-
ли сфагномонометрни ишлаш тамойилини 
физикага боғлаб қуйидагича тушунишла-
ри керак эди. Симобли сфагномонометр-
нинг ишлаш тамойили босимлар орасидаги 
фарқнинг мувозанатлашишига асосланган. 
Бемор қўлига ўралган манжетга баллон 
билан берилган босим натижасида моно-
метрдаги симоб шиша найча бўйлаб кўта-
рилади. Сўнгра баллондаги винтни бироз 
очиб, манжетдаги босим аста-секин туши-
рилади. Манжетдаги босимга қарши босим 
систолик босим миқдорига етгунча бирмун-
ча қаттиқ, лекин қисқа товуш тони эшитила-
ди. Симоб устунчадаги рақамлар систолик 
босимни кўрсатади. Шунингдек, “Айланувчи 
жисм массасини берилган формула бўйича 
аниқловчи бирор автоматик қурилма йиғиш 
мумкинми?”- деган анкета саволи берилган-
да ўқувчилар ёки фор-
мулани кўз олдига келтириши керак эди. Де-
мак, улар марказга интилма куч, чизиқли ва 
бурчак тезликлар орасидаги боғланиш, бур-
чак тезланиш, тўғри чизиқли ва эгри чизиқ-
ли ҳаракат характеристикалари орасидаги 
боғланишлар каби тушунчаларнинг амалий 
тадбиқларини билмасликлари аён бўлди 
[5]. 
Ҳозирги замон ишлаб чиқаришини фи-
зика фанининг ютуқларисиз тасаввур қи-
лиш қийин. Ишлаб чиқариш корхоналари 
янги асбоб ускуналар ва жиҳозлар билан 
лойиҳаланмоқда ва қурилмоқда. 
“Турли муҳитларда электр токи” мавзу-
си илмий-техника тараққиётининг эффектив 
ва келажакда муҳим йўналишлардан бири - 
“Электроника” физика асослари замирида 
вужудга келди.
Электроника - радиотехника, автома-
тика, ҳисоблаш техникаси ва энергетика 
базасида ривожланмоқда ҳамда ишлаб 
чиқаришнинг барча соҳаларига тадбиқ 
этилмоқда. Масалан, терморегулятор, эши-
ги очиқ қолган лифтнинг ишламаслик сабаб- 
лари, биметалл пластинка, фоторезистор, 
феррит, фотодиод, реле, тиристор, транзи-
стор, лазер, микросхемаларнинг тузилиши 
ва қўлланилиши соҳаларини ишлаб чиқа-
ришга бораётган ёш мутахассислар билиши 
зарур.
Дастгоҳларнинг ишлаш жараёнида ин-
сон ҳаётини муҳофаза қилишда физиканинг 
имкониятлари, лазер нуридан жарроҳлик 
ишларида фойдаланишнинг сабаблари ва 
ҳоказолар бўйича ўқувчиларнинг билими 
саёз. 
Физика ўқитувчиларидан олинган анке-
та натижаларига кўра, уларнинг ҳозирги за-
мон фан ва техника ютуқлари ва илмий-тех-
ника тараққиёти йўналишларидан ўқув 
жараёнида фойдаланишга кам эътибор бе-
раётганлигини кўриш мумкин. Айниқса, ўқи-
тувчиларнинг техникага оид адабиётлардан 
ва илмий мақолалардан фойдаланмаслик- 
лари оқибатида физикадан бирор асбоб 
ёки қурилмаларни моделлаштириш ва уни 
ўқув жараёнида қўллаш масаласида касбий 
маҳоратлари етишмаслиги кўриниб колди.
Кўпчилик коллежларнинг моддий-тех-
ника базаси, имконият даражасида лабо-
ратория асбоб-ускуналари ва жиҳозлари 
етарли, аммо ялпи лаборатория ишларини 
ўтказиш бўйича ўқитувчилар томонидан 
ҳар бир лаборатория иши учун алоҳида-
алоҳида йўлланма(инструкция)лар тайёр-
ланмаган. Ялпи лаборатория ишлари гўё 
тажрибалар тарзида ўтказилмоқда. Маъ-
лумки, ўқув дастурида 16 та номдаги ялпи 
лаборатория ишлари ва 119 та номдаги кўр-
сатма ва тажрибалар мавжуд бўлиб, булар-
дан ўқитувчиларнинг фойдаланиш малака 
даражаси 30 фоизни ташкил қилди, холос.
Юқоридаги таҳлиллардан маълум бўл-
дики, ўқитувчи ва ўқувчиларнинг политехник 
билим даражаси сустлиги, коллежларнинг 
моддий-техника базасидан унумли фойда-
ланмаслик, лаборатория ишлари ва курсдан 
mR
n
F
2
2
4π
=
,
R
n
F
m
2
2
4π
=

---

32
Kasb-hunar ta’limi №1, 2021