21-bilet 1- savol

24-variant 3-savoliga javob. Antonimlar. Ozaro zid manoli sozlar yigindisi antonimlardir. Masalan, katta­kichik, baland­past, achchiq­chuchuk kabi. Bir sozning bolishli-bolishsiz shakli (keldi­kelmadi kabi) antonimni hosil qilmaydi. Buning uchun zid leksik mano munosabati bolishi shart. Antonimik holat soz birikmalarida kuzatiladi: katta qora sumka - kichik qizil sumka, baland boyli semiz yosh kishi - past boyli oriq qari kishi kabi. Antonimlar tilning kuchli uslubiy vositalaridan biri hisoblanadi. Narsa va hodisalarni tasvirlashda, qarama-qarshi qoyish - kontrastlar hosil qilishda foydalaniladi: Ota­ona uyquga ketdi, Uyda faqat Inobat bedor. . Kichik qalbda buyuk sevinch bor .Yer yuzini tutib ketguday (Zulfiya). Zidlash munosabatini ifodalashning korinishlaridan yana biri oksimorondir. Oksimoron - kishi yoki predmetning tabiati va mohiyatiga xos bolmagan belgini unga nisbatan qollab, antonimik munosabat hosil qilishdir. Sifat ot tipidagi mantiqiy nomuvofiq sozlardan original uslubiy birikma hosil boladi: shirin dard, aqlli tentak, soqolli kosa, qorongu kun kabi.
@25-bilet
#1-savol.Lisoniy tabdil usuli nima misollar keltiring va tushuntirib bering. Tabdil almashtirish ôzgartirish ôrin almashtirish degan manoni bildiradi.Ayrim adabiyotlarda ôzakdosh sôzlarning juft holda qôllanilishiga nisbatan ishlatilishi ham aytiladi.Asarda qôllanilgan sôz yoki iboralarni qayta tuzib kôrish ôxshashi bilan almashtirib kôrish va shu asosda baho berish nazarda tutiladi.Masalan Abdulla Qahhorning "Anor" hikoyasidagi mana bu misolga etibor bering. Yo qudratingdan indamaydiya-dedi Turobjon keltirgan matohini titkilab-mana chaynab kôr! Kôrgin bôlmasa innaykiyin degin. Narsa sôzi uslubiy jihatdan holis mato sôzi esa ayni manosi bilan holis emas unda kamsitish manosi mavjud bu mano titkilab fel shakli bilan yana ham takidlangan. #2-Savoli. Matn variantlarini qiyoslash usuli haqida malumot bering. Bu usul orqali malum asar matni boshqa variantlari bilan qiyoslanadi va lisoniy farqlarning mohiyati adib nuqtayi nazari badiiy-estetik niyati hamda asar goyasiga boglab yoritiladi.Yozuvchining badiiy asar tili ustida ishlashini ôrganishda yozuvchi tuzatishlarni ayni bir mazmunni ifodalashga qaratilgan turli vositalarni aniqlashda va umuman yozuvchining tildan foydalanishdagi mahoratini belgilashda bu usul yaxshi samara beradi.Masalan Navoiy romanida Buvijon hayajonlanib sôzladi Dildor kôrsangiz ayting,hech qanday yomon niyatda bôlmasin,tinch yursin.Bu epizodda suhbat podshoh harami darvozasi yonida yuz beryapti.Vaziyat va ruhiy holat uygunligi ikkinchi variantda aniq kôrinadi. Masalan Shayboniyhon dostonida qôllanilgan gudar, savash,sovut, sodoq tuv baydoq kabi ôsha davr ruhiyatiga mos harbiy atamalar manosini bilish shular jumlasidandir. #3-Savol.Lisoniy birliklar indeksini tuzish usuli nima.Misollar asosida malumot bering. Buning uchun asardagi eng kôp qôllanilgan asar badiyati uchun xarakterli bôlgan birliklar masalan iboralar,sinonimlar antonimlar yoki epitetli birikmalar metonomiya metaforalar aniqlanadi. Keyin alifbo tartibida terib chiqladi.Masalan mohir sôz sanatkori Abdulla Qahorning Sarob romanida qôllanilgan yuzdan ziyod ibora metaforalar bor. Bôyniga olmoq-Saidiy hayrlashib chiqdi,qishloqqa borishni bôyniga olib qôydi. Quloq bermoq-Qiz uning sôziga ôzi ustidan chiqarilgan hukmni tinglaganday quloq berar edi.Tabi ochilmoq- U qishloqqa kelganida dastlab yangi muhitga ôrganolmay kôp qiynalgan edi,ammo ôrganganidan sông tabi ochilib ketdi.
26-variant 1-savol Takrorlar yordamida aytilayotgan fikrni alohida takidlash, tasdiqlash, kengroq, batafsilroq ifodalash maqsadida foydalaniladi. Nutqning ta’sirchanligi yanada ortadi. Leksik takrorlar, olmoshlar va sinonimlar yordamida xosil qilinadigan aloqa zanjirli aloqa, bir xil grammatik formalar bilan boshlanuvchi yoki tugallanuvchi komponentlar yigindisidan tashkil topadigan aloqa parallel aloqa deyiladi Takrorlar yordamida birikish birinchi gapda qollangan ayrim affikslar, soz, soz birikmasi yoki gaplarning keyingi komponentlari tarkibida takroran qollanilishi orqali matn shakllantirilishi mumkin. -Janoblar, siz bu yerga turli mamlakatlardan kelgansiz. Siz turli millat, turli xalqning vakillarisiz. Bu yerda xech mamlakat, xech bir xalqning vakili bolmagan yolgiz men. Men hamma xalqlarning, hamma mamlakatlarning vakiliman. Men sheriyatman. Men butun olamga teng nur sochuvchi oftobman. Men hamma olkalarga teng yoguvchi yomgirman. Men dunyoning hamma yerida teng gullaguvchi daraxtman. (R. Xamzatov). Turmush tashvishlari, Turmush tashvishlari,Biz sendan balandroq tura olsaydik, Biz sendan balandroq yura olsaydik, Balki ungayadi dunyo ishlari, Turmush tashvishlari, Turmush tashvishlari. (A.Oripov) Takrorning bir necha korinishlari bor, ular xam matn tashakkulida uslubiy vazifa bajaradi: Alleteratsiya, assonans, anafora, epifora kabilar. Alleteratsiya deb undosh tovushlarning uslubiy maqsadlarda takrorlanishiga aytiladi. Assonans esa unli tovushlarni takrorlanishidir. Anafora deganda soz yoki soz birikmlarining sheriy misralar boshidan takrorlanishi tushuniladi. Epiforada esa misralar oxiridagi soz yoki qoshimchalarning takrorlanishi nazarda tutiladi. Bularning bari matn deb kompozitsion butunligi uchun xizmat qiladi. Takrorlar qollanish orniga kora gorizontal va vertikal takrorlarga bolinadi. Bunday takrorlar, ayniqsa sheriy matnlarda oziga xos oxangdorlikni yuzaga keltiradi. Takrorlanuvchi birlikning qaysi turkumga mansubligiga kora ot takrori, sifat takrori, olmosh takrori, fel takrori kabilarga bolinadi. 26-variant 2-savol. Olmoshlar yordamida birikish. Bunda matnning birinchi komponenti tarkibidagi ot, sifat, son turkumidagi sozning keyingi komponentlarida olmosh sozlar bilan almashtirilishi tushuniladi.Muhammad Rahimjonning Tozabogdagi sayrgoh bogi. Uning bir chekkasidan ikkinchi chekkasigacha aylanib chiqish amri mahol, kishi charchab qoladi. Katta hovlining orqasida qirgoqlariga marmar ornatolgan xon hovuz.Undagi zogora baliq, chortan baliq, laqqa baliqlar goh suv yuziga chiqib tashlangan nonlarni yer, goh biltanglab oynab shongib ketardi. Hovuzning tort tomonida yogon-yogon qayragochlar, tanlari qulochga sigmaydi. Xorazmda hovuz desa, darhol koz oldinga katta-katta gujumlar qayragochlar keladi. Bu daraxtlar goyo azamat dubni eslatadi. Hovuz labiga husn berib turganlar ham oshalar. Ularning kichkina-kichkina barglari orasidan quyosh nurlari moralaydi.Ammo ular quyosh haroratini ozida singdirib, pastga tanga-tangaday oq shulalarini tushiradi.Ular kishiga orim beradi (J.Sharipov). Ushbu matn tarkibidagi komponentlar zanjirli aloqa usulida munosabatga kirishgan. Dastlabki komponentda bog va uning kimga tegishli ekanligi haqida axborot keltiriladi. Keyin osha bogning kattaligi va hovuz haqidagi informatsiya. Hovuz ichi va atrofi tasviri. Daraxtlar va ular bilan bogliq tafsilotlar.
3-savol Fonetik jihatdan, shaklan teng, mano jihatdan ozaro farqlanuvchi sozlar majmuasi omonimlardir. Masalan, ot (1­ ish hayvoni; 2­ ism, nom; 3­ III shaxs buyruq feli) sozi omonim bolib, bir qarashda kop manoli (polisemantik) sozdek tuyuladi. Biroq polisemiyada sozlar ortasidagi mano yaqinligi mavjud boladi: ishning kozi, yogochning kozi, buloqning kozi, uzukning kozi, kabi.