21-bilet 1- savol

#27blet
1.Parsellyatsiya nima? Misollar asosida tushuntiring. Parsellyatsiya” terminining lingvistik adabiyotlarda qo’llaniladi. boshlaganiga ham yarim asrdan oshdi. Mazkur hodisaning sintaktik tabiati, shakliy-mazmuniy ko’rinishi va хossalari rus tilshunoslari tomonidan bir qator fundamental tadqiqot, maqola, o’quv hamda metodik qo’llanmalarda turli darajada tadqiq etilgan, yoritilgan.parsellyatsiya” termini frantsuzcha “bo’laklamoq, qismlarga ajratmoq, maydalamoq” ma’nosidagi parceller so’zidan olinganligi va matnni bo’laklash usulini ifodalash uchun qo’llanishiga urg’u berib, parsellyatsiyaning ekspressiv sintaksisga oid ekanligini ta’kidlaydilar.Masalan: Salim Toshkentda o’qiydi. Institutda
2-SAVOL. M.Abdupattoyevning fikricha, qaysi birliklar matnning birligi bola oladi? Misollar yordamida tushuntiring. M.Abdupattoyev nomzodlik dissertatsiyasida o’zbek tilidagi matnda supersintaktik butunliklarning mohiyati, sintagmatik va semantikuslubiy хususiyatlarini ilmiy asosli ravishda ko’rsatib bergan.Aytish mumkinki, supersintaktik butunliklarning matn birligi ekanligi haqida hech bir munozara yo’q. Ular, shubhasiz, matning asosiy birligidir.
3-SAVOL.Gradatsiya nima? Misollar keltirib tushuntiring. Gradatsiya (lot. gradatio — asta-sekin yuksalish, gradus — pogʻona, daraja) — J. B. Lamarknit evolyutsion nazariyasi boʻyicha filogenez jarayonida tirik organizmlar tuzilishining pogʻonamapogʻona yuksalishi. Lamark fikricha, G. muhit sharoitiga bogʻliq boʻlmasdan, balki barcha tirik organizmlar uchun xos boʻlgan mukammallashuvga ichki intilish tufayli amalga oshadi.Gratsiyada bosqichma-bosqich qanday qilib bir nuqtadan boshqasiga o'tishni ko'rsatishga harakat qilinadi.Masalan: Ular bir-birlarini kunlar, oylar, yillar va abadiy sevishgan.
28- variant(. 1- savol)1. Ergashgan qo’shma gap qismlarini bog’lash uchun nisbiy so’zlar ham xizmat qiladi. 2. Nisbiy so’zlar ikki komponentdan iborat bo’ladi. a) nisbiy so’zlarning birinchi komponenti (so’roq olmoshi bilan ifodalanadi). U ergash gap tarkibida bo’ladi b) nisbiy so’zlarning ikkinchi komponenti shu so’roqqa javob bo’luvchi ko’rsatish olmoshi bo’ladi.(ba’zan olmoshning boshqa turlari bilan ifodalanadi. Bular bosh gap tarkibida bo’ladi. 3. Nisbiy so’zlar bir-biriga nisbatan qo’llanadi. Biri ikkinchisini taqazo qiladi. Shuning uchun nisbiy so’zlar deb ifodalanadi. 4. Nisbiy so’z vazifasida qo’llanilgan so’roq olmoshi. So’roq manosini ifodalamaydi ya’ni: so’roq gapni yuzaga keltirmaydi. 5. Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplarda ergash gapning kesimi ko’pincha -sa shart mayli shaklida bo’ladi. Ammo unda shart ma’nosi anglashilmaydi. 6. Bunday qo’shma gaplarda ergash gap bosh gapdan oldin keladi. Yozuvda ergash gap va bosh gap orasida vergul qo’yiladi. 7. Nisbiy so’zlarga kim- u,kim-o’sha, kim-o’zi, nimayiki-hammasi, nima-o’sha, qanchashuncha, qay darajada- shu darajada, qachon-o’shanda, qayerda- shuyerda, qaysi-shu kabilar kiradi. -Kimning ko’ngli ochiq bo’lsa, uning el oldida martabasi baland bo’ladi. Aniqlovchi 8. Bazan nisbiy so’zlarning ikkinchi komponenti ya’ni bosh gap tarkibidagi izohlanayotgan ko’rsatish olmoshi qo’llanilmasligi, tushib qolishi mumkin. Ammo uning o’rni bilinib turadi. -Kim ko’p o’qisa, u ko’p biladi- ega ergash gapli qo’shma gap