22 tema. To’ginler haqqinda tusinik. Azotli to’ginler. Reje

Amidli azotlı to’ginler
Karbamid - CO(NH₂)₂. Sintetik karbamid aq tu’sli untaq zatlar bolıp, quramında 46% azot tutadı. Karbamid CO₂ ha’m ammiaktı joqarı basım astında ta’sirlesiwi tiykarında alınadı.
Karbamid suwda jaqsı eriydi, gigroskopikligi kem, biraq temperaturanın’ artıwına mas ra’wishte artıp baradı. Uzaq saqlang’anda jabısıp, birigip qaladı. Fizikalıq qa’siyetlerin jaqsılaw ushın granulalanadı (0,2-1,0 yaki 1-1,25 mm u’lkenlikte) yaki maylı zatlar qosıladı. Granulalanıw protsessinde o’simliklerge za’ha’rli ta’sir ko’rsetiwshi zat- biuret hasıl boladı. Zarrabin karbamidda biuret mug’darı 0,8 % ten, da’nli karbamidda bolsa 1,0 % ten aspawı kerek. Onın’ mug’darı 3,0 % ten artıp ketse, na’ller nabıt boladı. Topıraqta biuret 10-15 ku’n ishinde parshalanadı, sol sebebli karbamid tuxımlardı egiwde 20-30 ku’n aldın topıraqqa kiriltilse, eginlerge keri ta’sir ko’rsetbeydi.
Karbamid topıraqta tolıq eriydi ha’m ureaza fermenti ta’sirinde ammonifikatsiyalanadı:

CO(NH₂)₂ + 2H₂O = (NH₄)₂CO₃ .

Bul protsess gumusqa bay topıraqlarda 2-3 ku’n ishinde tamamlansa, qumlı ha’m batbaq topıraqlarda salıstırmalı a’sten o’tedi. Payda bolatug’ın ammoniy karbona – turaqsɪz birikpe. Demek, karbamid ju’zesi ko’milse yaki topıraqtın’ betine tu’sse, azottın’ ammiak sıpatında ısırap bolıwı ju’z beredi.
Ammoniy ionlarının’ bir bo’legi topıraq kolloidları ta’repinen, qalg’an bo’legi bolsa tikkeley o’simliktin’ tamır ha’m japıraqları arqalı jutıladı.
Karbamid – en’ jaqsı azotlı to’ginlerden biri bolıp, ayrım eginler ushın samaradarlıg’ı boyınsha ammiaklı selitrag’a, salı ushın ammoniy sulfatqa ten’ keledi.
Karbamidnı tiykarg’ı to’gin sıpatında isletiw yaki barlıq eginlerge qosımsha azıqlandırıwda, bawbaqsha ha’m miyweli tereklerge tamırdan tısqarı azıqlandırıwda isletiw mu’mkin. Da’nli eginler karbamid menen kesh mu’ddetlerde azıqandırılsa, belok mug’darı sezilerli da’rejede artadı.