22 tema. To’ginler haqqinda tusinik. Azotli to’ginler. Reje

Azotlı to’ginler: alınıwı ha’m qa’siyetleri
Azotlı to’ginler islep shıg’arıw tiykarında ammiak sintezi jatadı. Sintetik ammaik to’mendegi usılda alınadı:
N₂ + 3H₂ = 2NH₃
Ha’zirgi ku’nde to’mendegi tu’rdegiazotlı to’ginler islep shıg’arılmaqta:

1. 
   Ammiaklı-nitratlı to’ginler - ammiaklı selitra, ammoniy-sulfat –nitrat.
   
2. 
   Ammiaklı to’ginler - ammoniy sulfat, ammoniy xlorid, ammoniy karbonat, suyıltırılg’an ammiak, ammiaklı suw ha’m ammiakatlar.
   
3. 
   Nitratlı to’ginler - natriyli selitra, kaltsiyli selitra, kaliyli selitra.
   
4. 
   Amidli to’ginler - karbamid, kaltsiy sianamid, karbamid-formaldegidli to’ginle (MFT).
   

Ammiaklı-nitratlı to’ginler
Ammiaklı selitra. Ammiaklı-nitratlı to’ginlerdin’ tiykarg’ı wa’kili ammiaklı selitra (NH₄NO₃) .
Ammiaklı-selitra o’z quramına 34,6% nitrat ha’m ammiak ko’rinisdegi azotı tutadı.Onı 56-60% li nitrat kislotanın’ gaz ta’rizli ammiak ja’rdeminde niytrallab alınadı:
HNO₃ + NH₃ (gaz) = NH₄ NO₃
Ammiaklı selitradag’ı gegroskopiklikti joqetiw ushın og’an fosforit yaki su’yek untag’ın, gips, kaolinit uqsag’an zatlar qosılıp, granulalanadı. Bul qosımtalar og’an sarg’ısh tu’s beredi.
Ammiaklı selitra quramındag’ı taza azottın’ mug’darı 34,6 % ten kem bolmaslıg’ı, ıg’allıg’ı 0,4 % ten, qosımtalar mug’darı 0,1 % ten artıp kebewi lazım.
Ammiaklı selitranın’ topıraqpenen o’zara ta’siri. An’sat eriwshiammiaklı selitra topıraq ıg’allıg’ı ta’sirinde tolıq eriydi.
Ammiaklı selitra topıraqtın’ sin’diriw kompleksi (TSK) menen o’zara ta’sirleskende, NH₄ kationı topıraq kolloidlarına jutıladı, NO₃ anionı bolsa topıraq eritpesinde qalıp, o’z ha’reketshen’ligin saqlaydı.
Nishanlang’an atomlar usılı tiykarında azotlı to’ginler quramındag’ı azotı 40-50 % o’simlikler ta’repinen o’zlestiriliwi anıqlang’an.
Ammiak selitra ken’ ko’lemde isletilgende (a’sirese ortasha, serkarbonat topıraqlarda) azotlı to’ginlerden biri esaplanadı.
Ig’al ıqlım sharayatlarda, a’sirese jen’il mexanikalıq quramlı topıraqlarda onı ushıratıw mu’mkin, tiykarg’ı to’ginlewde isletiw jaqsı na’tiyje bermeydi, sebebi bunda nitrat sha’kilindegi azot juwılıp ketedi. Ammiaklı selitra qatla’blebide ha’m g’a’lle eginleri qatar aralarına, karoshka ha’mde bawbaqsha eginlerinin’ uyalarına qosımsha azıqlandırıw sıpatında isletiw jaqsı na’tiyje beredi. Paxtashılıqta ha’zirgi ku’nde de ammiaklı selitra kerekli azotlı to’gin esaplanadı.