22 tema. To’ginler haqqinda tusinik. Azotli to’ginler. Reje

Nitratlı azotlı to’ginler
Nitratlı azotlı to’ginle qatarına natriyli, kaltsiyli ha’m kaliyli selitra [NaNO₃, Ca(NO₃)₂ ha’m KNO₃] lar kiritiledi. Olar azotlı to’ginler assortimentide tek g’ana 1 % tin quraydı.
Natriyli selitra - NaNO₃. Nitrat kislota islep shıg’arıwda azot oksidleri soda yaki siltige jutılıwı tiykarında alınadı:
Na₂CO₃ + 2NO₂ = NaNO₃ + NaNO₂ + CO₂ .
yaki
2NaOH + 2NO₂ = NaNO₃ + NaNO₂ + H₂O.
Nitratlardı nitratqa aylandırıw ushın aralaspanı ku’shsiz HNO₃ menen isletiledi:
3NaOH₂ + 2HNO₃ = 3NaNO₃ + 2NO + H₂O.
Aq yaki aqshıl tu’sli untaq duz. Quramında 15-16% azot tutadı, suwda jaqsı eriydi, gigroskspikligi joqarı bolg’anı ushın birigip qaladı.
Kaltsiyli selitra – Ca(NO₃)₂. Kaltsiyli selitra 40-48%li nitrat kislotanı ha’k yaki bor menen neytrallanıp alınadı:
CaCO₃ + 2HNO₃ = Ca(NO₃)₂ + H₂O + CO₂.
Ol o’te gigroskopik bolg’anı sebebli a’dedtegi sharayatta gidrat (Ca(NO₃)₂ · 4H₂O) halatqa o’tip qaladı. Sol sebebden ol o’z aldına quramlı zat sin’irilgen, ıg’al tartpas qaplarda saqlanadı, gidrofob zatlar (ma’selen, parshalang’an mazut) qosıladı. Kaltsiyli selitra birinshi sintetik azotlı to’gin bolıp, 1905 – jılda Narvegiyada alıng’an ha’m «Norvegiya selitrası» dep ju’ritilgen. Alıw texnalogiyası birneshe qramalı ha’m ta’rkipdegi azot mug’darının’ kemligi kaltsiy selitra uzaq aralıqlarg’a alıp barıp isletiw ekanomikalıq ta’repten o’zin aqlamaydı.
Natriyli ha’m kaltsiyli selitra – fizalogiyalıq siltili to’ginler. O’simlikler bul to’ginler quram ındag’ı NO₃ anionın o’zlestiredi ha’m Ca ha’mde Na kationları topıraqta qalıp, onı siltiltileydi. Natriyli selitra tu’rli topıraqlarda barlıq eginlerge isletiw mu’mkin. Tamır miyweler quramında natriy bolg’an azotlı to’ginlerge o’te talapshan’ bolıp, qatn zatlar japıraqtan tamırlar ta’repke ko’birek ag’ıp o’tedi.
Kaltsiyli selitra topıraqlardın’ fizikalıq qa’siyetlerin jaqsılaydı.