22 tema. To’ginler haqqinda tusinik. Azotli to’ginler. Reje

Topıraqtag’ı azot ha’m azotlı birikpelerdinamikası
Azot jer qabıg’ının’ massasının’ 23 · 10^-2 % tin payda qıladı, zapası bir neshe on milliard tonnag’a jetedi. Topıraq azotının’ tiykarg’ı bo’legi qıyn organikalıq birikpeler quramına kiredi. Tu’rli topıraqlardın’ su’rim qatlamındag’ı azot mug’darı tu’rlishe.
Topıraqtın’ mexanikalıq quramı awırlasıp barg’anı sayın jalpı azot mug’darı ha’m ko’beyedi. Bir ga maydandag’ı jalpı azot zapası tu’rli topıraqlarda 1,5 tdan 15 t shekem o’zgeredi.
O’simlikler tiykarınan azotı mineral halatta o’zlestiredi. Tek azottın’ ju’da’ kem mug’darı amid ha’m aminokislotalar halatında o’zlestiriliwi mu’mkin. Topıraqtag’ı jalpı azot mug’darının’ tek g’ana 1-2 % mineral halda boladı. Topıraq azotlı birikpelerinin’ parshalanıwı to’mendegi sxema menen ta’riyplew mu’mkin:
Beloklar, gumin zatlar → aminokislotalar, amidler → ammiak → nitritlar → nitratlar.
Topıraqtaqıdag’ı azotlı orgnanikalıq zatlardın’ ammiaka shekem parshalanıwı ammonifikatsiya, ammiaktın’ nitrat kislota duzlarına shekem oksidlanıwına bolas nitrifikatsiya delinedi. Ammonifikatsiya Bac. vulgare, Bac. putrificus, Bac. subtilus, Bac. Mesentericus ha’m Bac. Micoides sıyaqlı bakteriyaları ha’m Aspergiilus, Penicillum ha’m Trichoderma uqsag’an pilisli zamarıqlar qatansında, nitrifikatsiya protsessi bolsa Nitrosomonas, Nitrosocystis, Nitrosospira ha’m Nitrobacter bakteriyaları qatnasında a’melge asırıladı.
Topıraqta hawa jeterli bolsa, ıg’allıq kapillyar ıg’al sıyımlıg’ının’ 60-70 tin, temperatura 25-32 da’rejeni ha’m pH 6,2-8,2 ni payda qılg’anda, jıl dawamında bir ga maydanda 300kg ga jaqın nitratlar toplanadı. Ammonifikatsiya ha’m nitrifikatsiya protsesslerının’ jedel yaki pa’s ketiwi topıraqtın’ gumus mug’darı, islew usılları, to’ginle ha’m usı sıyaqlı bir qatar faktorlarg’a baylanıslı.
Diyxanshılıqta azottın’ aylanıwı. Topıraqtag’ı azottın’ ulıwma yaki waqtınsha o’simlikler o’zlestire almaytug’ın ko’riske o’tiwin u’sh jag’dayg’a bo’liw mu’mkin:
Nitratlardın’ juwılıwı; denitrifikatsiya; azottın’ immobilizatsiyalanıwı.