25. Chet el elmenti bilan murakkablashgan farzandlikka olish jarayonida ishtirok etuvchi davlatlarning vakolatlari xususida fikr yuriting va xalqaro shartnomalarda ushbu mavzu yuzasidan qanday toʻxtamlarga kelinganligi toʻgʻrisida oʻzaro muhokamaga

birinchidan, investitsiya kirishida muhim rol o`ynashi. Ya’ni Xalqaro 

arbitraj sudiga kirib kelayotgan investor o`z huquqlarininh himoyasi borligiga amin 

bo`ladi. Ikkinchidan,  mamlakat ichkarisidagi tadbirkor yoki boshqa shaxslar o`z 

nizolarini tez, qulay va arzon hal qilishadi. Uchinchidan, bu boshqa sudlarning ham 

professionallashishiga turtki bo`ladi.  

 

 

 

 

 

 

                                                           

1

 Xalqaro xususiy huquq: O‘quv qo‘llanma / Mas’ul muharrir R.S.Qosimov –T.:, 2012. – 296 b. 

2

 Xalqaro xususiy huquq: O‘quv qo‘llanma / Mas’ul muharrir R.S.Qosimov –T.:, 2012. – 296 b. 

---

 

 

 

8. kazus  

Oʻzbekiton  kompaniyasiga  tegishli  yukni  olib  ketayotgan  Turkiya  kemasi,  ochiq 

dengizda Italiyaga tegishli kema dvigateli nosoz xolatda ekanligini, suvga choʻkish 

havfi borligini, shu sababli yordamga  muhtojligini koʻrib qoladi.  Yaqin atrofdagi 

portgacha uni olib borib qoʻyish uchun Turkiya kemasi nosoz kemani tortib (buksir) 

olib  borishi  lozim  edi.  Turkiya  kemasi  nosoz  kemani  torta  olishi  uchun  olib 

ketilayotgan yukning bir qismidan voz kechishi kerak edi, shuning uchun ortiqcha 

yuk kema bortidan dengizga tashlab yuborildi. 

Savol:  Yuk  tashuvchi  taraf  Oʻzbekistonga  yetkazilgan  zararni  (dengizga  tashlab 

yuborilgan  yuk  haqini)  oʻrnini  qoplashi  kerakmi?  Munosabatga  nisbatan 

qoʻllanilishi lozim boʻlgan huquqni aniqlang. 

 

Xalqaro dengiz tashuvi ─ xalqaro dengiz shartnomalari va konvensiyalarda 

belgilangan  tartibda  suv  orqali  yuk  va  yo`lovchi  tashish.  Xalqaro  qatnov 

to‘g‘risidagi  bitimlar  va  ichki  qonun  hujjatlari  yuklar  va  yo`lovchilar  tashish 

bo‘yicha munosabatlar uchun  quyidagi kollizion bog`lanishlami nazarda tutadi: 

1) jo'natish mamlakati qonuni;  

2) o'tib borilayotgan mamlakat qonuni;  

3) yuk to'xtatib qolingan (turilgan) mamlakat qonuni;  

4) tashish shartnomasi o'zgartiriladigan mamlakat qonuni;  

5) hodisa sodir boigan joy mamlakati qonuni;  

6) yuk tayinlangan mamlakat qonuni;  

---

7) da’vo (talab) bildirilgan mamlakat qonuni;  

8) sudida da'vo (sud qonuni) ko'rib chiqiladigan mamlakat   

qonuni. 

Xalqaro  kuch  qo'mitasi  tomonidan  ishlab  chiqilgan  va  1931  yil  iyun  oyida 

kuchga kirgan va yuklarni dengiz orqali tashish to'g'risidagi Konvensiya va xalqaro 

yuk tashish hujjatlari to'g'risidagi qonun hujjatlarining birlashtirilganligi to'g'risidagi 

xalqaro  konvensiya  (Gaaga  qoidalari)  va  xalqaro  kuchga  kiruvchi  asosiy  xalqaro 

hujjatlar  bu  sohada  eng  muhim  hujjatlar  hisoblanadi.  Birlashgan  Millatlar 

Tashkilotining  Xalqaro  savdo  huquqi  bo'yicha  komissiyasi  (UNCITRAL) 

tomonidan  ishlab  chiqilgan va  1978  yil  noyabr  oyida  kuchga kirgan  1978  yildagi 

(Gamburg  qoidalari)  ushbu  konvensiyalar  o'rtasidagi  asosiy  farq  transport 

hujjatlarida ko'rsatilishi kerak bo'lgan ma'lumotlar hajmidir

3

. 

 

Dengiz transportida tashuvchi yukni saqlab qolmagan taqdirda aybli bo‘lgani 

uchun javob beradi, unga talablar qo‘yish uchun esa bir yillik muhlat amal qiladi. 

Konosament  bo‘yicha  yuklarni  tashish  paytida  uning  narxini  e’lon  qilish  joiz. 

Tashuvchi  navigatsion  xatolik  deb  atalmish  (kemani  yurg‘izish  va  boshqarish 

paytidagi kapitan, matros, lotsman xatosi) xato uchun javobgar bo‘lmaydi. Xalqaro 

tashish shartnomasi taraflar tomonidan tashish bo‘yicha majburiyatlar bajarilmagan 

taqdirda ularning mulkiy javobgarligiga asos bo‘ladi.  Buyuk Britaniya va Fransiya 

sudlarida  (fransuz  qonun  hujjatlariga  muvofiq)  kema  bayrog‘i  qonuniga  amal 

qilinadi,  GFR  sudlarida  esa  yuk  borib  tushadigan  joy  qonuniga  ko‘proq  amal 

qilinadi.  Polsha  qonuniga  muvofiq  taraflar  tomonidan  tanlangan  qonunga  amal 

qilinadi.  Tashish  shartnomasiga  ko‘ra  tanlov  bo‘lmagan  taqdirda  tashuvchining 

joylashgan joyi qonuniga amal qilinadi

4

. 

Ushbu vaziyatda tomonlar o`rtasidagi bunday nizo hal qilishda, eng avvalo, 

shartnomada  ko`rsatilgan  davlat  qonuni  qo`llanadi.  Lekin  yuqoridagi  kazusning 

                                                           

3

 Xalqaro xususiy huquq. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik.  //H.R.Rahmonqulov va boshq. /H.B.Boboyev,  

M.X.Rustamboyev, O.Oqyulov, A.R.Raxmanovlarning  umumiy tahriri ostida. - T.: TDYI nashriyoti, 2002,488-bet. 

4

 Xalqaro xususiy huquq: O‘quv qo‘llanma / Mas’ul muharrir R.S.Qosimov –T.:, 2012. – 296 b. 

---

shartiga  ko`ra  bu  shartnomada  belgilanmagan.  Lekin  bunday  vaziyatlarda 

O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1190-moddasiga ko`ra: 

Qo‘llanilishi  lozim  bo‘lgan  huquq  to‘g‘risida  shartnoma  taraflarining 

kelishuvi bo‘lmagan taqdirda, bu shartnomaga nisbatan, xususan, yo‘lovchi, bagaj 

va yuk tashish shartnomasida —