27-ma`ruza. O`zgarmas tok motorlarining turlari, ishga tushirish aylanish tezligi va uni rostlash. Reja

Mustaqil qo‘zg‘aluvchan o‘zgarmas tok motorining tezligini magnit oqimini o‘zgartirib rostlash

Magnit oqimini o‘zgartirib elektr yuritma tezligini rostlash o‘zining soddaligi va kam energiya sarf bo‘lishi sababli keng qo‘llaniladi. Chunki motor qo‘z atish cho‘l amidagi kuchlanishni o‘zgartirishga sarf bo‘ladigan energiya, yakor zanjirida sarf bo‘ladigan energiyadan bir necha barobar kamdir.
Motorlarning nominal ish rejimi magnit tizimining to‘yinish nuqtasiga yaqin qiymatda ishlashiga to‘g‘ri keladi, chunki magnit oqimini nominal qiymatidan pastga qarab o‘zgartirish qo‘z atish cho‘l amidagi tokni kamaytirish hisobiga amalga oshiriladi (27.8 – rasmdagi tavsifning A nuqtasi). Qo‘zg`atish cho‘lg`amidagi tokning oshishi birinchidan qo‘z atish cho‘l amining qo‘shimcha qizishiga olib kelsa, ikkinchidan magnit oqimining sezilarli oshishiga olib kelmaydi, chunki magnit tizimi to‘yingan holda bo‘ladi.
Qo‘zg`atish cho‘lg`amidagi tokni o‘zgartirish uchun qo‘z atish cho‘l amiga qo‘shimcha o‘zgaruvchan qarshilik R₊ ulanadi (27.9b – rasm) yoki qo‘z atish cho‘l amining boshqariluvchi manbai sifatida boshqariluvchi to‘ irlagich BT (27.9a – rasm) qo‘llaniladi.

7. 
   - rasm. O‘TM ning magnitlanish tavsifi
   

7. 
   – rasm. MQ O‘TM ning qo‘zg‘atish cho‘lg‘amiga boshqa- riluvchi to‘g‘irlagich (a) va o‘zgaruvchan qarshilik
   

ulab (b) qo‘zg‘atish tokini rostlash sxemalari

Qo‘zg`atish cho‘lg`amidagi kuchlanish boshqaruv signali U_b yordamida boshqariladi. Bu sxema odatda katta quvvatli motorlarning qo‘zatish cho‘lami toklarini keng oraliqda o‘zgartirishda, shuningdek agar BT sxemasi reversiv qilib bajarilgan bo‘lsa, u holda qo‘zg`atish toki yo‘nalishini o‘zgartirib motorni revers qilishda ham ishlatiladi.

Magnit oqimining kamayishi ideal salt yurish tezligi ₀ ning oshishiga olib keladi. Qisqa tutashuv toki I_KT=U/R_Ya magnit oqimi o‘zgarishiga boliq emas. Magnit oqimlarining f_H > f₁ > f₂ qiymatlari uchun motorning elektrome-xanik tavsiflari quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.
Qisqa tutashuv momenti M_K.T=kFI_KT ekanli-gini  isobga oladigan bo‘lsak I_KT=const bo‘lgan holda M_KT1KT2KTN bo‘ladi (3.10b – rasm).
Bu usul bilan motor tezligini rostlashning asosiy elektrik va ekspluatasion ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat:

1. 
   tezlikni rostlash oralig‘i D=(3  4):1;
   
2. 
   tezlikni rostlash nominaldan yuqoriga qarab yo‘nalgan;
   

v) tezlikning silliq rostlanishi qo‘zg‘atish toki rostlanishining silliq o‘zgarishiga bog‘liq;
g) tezlikning barqarorligi ancha yuqori;
d) tezlikni bu rostlash usuli iqtisodiy nuqtai nazardan juda tejamli. Motor validagi ruxsat etilgan yuklanish I=I_N bo‘lganida
M_PUX=kF_SUNI_H (3.26)
bilan aniqlanib, bu yerda, F_sun – sun’iy tavsifdagi magnit oqimi.
Tezlikni rostlashda F_sunN bo‘lgani uchun M_RUXN bo‘ladi. Ya’ni motor issiqlik shartlari bo‘yicha sun’iy yuklanishda ishlashi zarur.

7. 
   – rasm. MQ O‘TM ning magnit oqimini o‘zgartirib tezligi rostlanganidagi elektromexanik (a) va mexanik tavsiflari(b)
   

Motorning ruxsat etilgan yuklanishi qiymatini topish uchun quyidagi formulalardan foydalanamiz:

E_T=kF_N_H=U_N – I_NR_Ya;
^ESUN ^=kFSUN^SUN^=UN ^{– I}N^RYa^.
Yakor zanjiri tenglamasi U_N – I_NR_Ya=const ekanligini hisobga olsak, u holda E_T=E_SUN bo‘lib, ikki tenglamani tenglashtiramiz va

^FSUN^=FN
_H
^СУН
(27.16)

formulani hosil qilamiz va bu yerda, _SUN –yakor toki I=I_H bo‘lgandagi sun’iy tavsifdagi tezlik.
M_RUX_SUN=M_n_n=P_n=sonst. (27.17)
Motor sun’iy tavsiflarda o‘zining nominal quvvat darajasida yuklanishi mumkin ekan. Magnit oqimining kamayishi bilan bir paytda tezlik oshadi va ularning o‘zaro ko‘paytmasi bo‘lgan mexanik quvvat o‘zgarmasdan qoladi ùamda uning qiymati nominalga tengligicha qoladi. Shunday qilib, bu usul bilan motor tezligini rostlash mexanik quvvat o‘zgarmaydigan yuritmalarda qo‘llanilganida, sun’iy tavsiflarda motordan quvvati bo‘yicha to‘liq foydalanish imkonini beradi.

Nazorat savollari:

1. 
   O’zgarmas tok mashinalarini qo’llanish sohasini ayting.
   
2. 
   O’zgarmas tok mashinalarini tuzilishini tushuntiring.
   
3. 
   O’zgarmas tok mashinalarini ishlash printsipi qanday?
   
4. 
   O’zgarmas tok mashinalarini qanday turlari mavjud?