28–laboratoriya ishi yorug‘likning to‘lqin uzunligini nyuton xalqalari yordamida aniqdash
Download 20.19 Kb. Pdf ko'rish
|
28-ish. Yorug‘likni tо‘lqin uzunligini Nyuton xаlqаlаri yordаmidа аniqlаsh.
- Bu sahifa navigatsiya:
- Asbob va uskunalar
- NAZARIY MA’LUMOTLAR
|
28–LABORATORIYA ISHI YORUG‘LIKNING TO‘LQIN UZUNLIGINI NYUTON XALQALARI YORDAMIDA ANIQDASH. Tajribaning maqsadi: –oq yorug‘likni shisha prizmada spektral tashkil etuvchilarga ajratish. –dispersiyalangan yorug‘likni ikkinchi prizmada qayta sochilmasligini ko‘rsatish. –agar birinchi prizma ortidagi tirqishdan faqat bitta spektral komponent o‘tsa, unda ikkinchi prizmada bu yorug‘lik og‘adi, ammo sochilmaydi. Sindirish sirtlari bir–biriga perpendikulyar bo‘lgan ikkita yig‘ma prizmalardan iborat holda mazkur qoidani tekshirishdan iborat. –birinchi prizma ortidagi oq yorug‘likning ajralgan spektrini birinchi prizmaga parallel joylashgan ikkinchi prizmadan o‘tishda spektral ranglarning rekombinatsiyasidan oq yorug‘likning yuzaga kelishini namoyon qilish. Asbob va uskunalar: Shisha prizma, elektr lampa 6 V , lampa korpusi kabel bilan, asferik kondensor diafragma tutqich bilan, transformator V 12 6 , prizma stoli, sterjenda, prujinali qisqichli tutqich, kichik optik kursi, Leybold multi qisqichlari, aylanadigan xomit, to‘g‘ri burchakli sterjen, katta V–shaklsimon shtativ. NAZARIY MA’LUMOTLAR Prizma qurilmasi oq yorug‘likni asosiy ranglarga ajratish uchun qo‘llaniladi. Pirovardida yorug‘lik ikkinchi bor ajralmaydi, ammo u yana qayta oq yorug‘likga o‘tish uchun birikishi mumkin. 1666 yilda Isaak Nyuton 23 yoshida prizmalar bilan qilgan tajribalari, optikaning salmoqli taraqqiyotiga olib keldi, chunki u aksariyat tajribalari yordamida shisha prizmada yorug‘lik singanda yuzaga keladigan yorug‘likning dispersiyasini tajriba yo‘li bilan tushuntirib berdi. Nyuton o‘z tajribalarida quyoshni yorug‘lik manbasi sifatida foydalanganligini, proeksion yorug‘lik manbalari bilan umuman ishlamaganini e’tiborga olish kerak. Laboratoriya ishida bayon qilingan tajribalarda yorug‘lik manbasi sifatida cho‘g‘lanma lampadan foydalanilgan. Cho‘g‘lanma lampaning ekranga proeksiyalangan dispersiyalangan “oq” yorug‘ligining spektri kamalakda yuzaga keladigan ma’lum ranglar ketma–ketligidan iborat. Bundan tashqari, turli rangli yorug‘lik filtrlaridan foydalanilganda, alohida ranglarning og‘ishini namoyon qilish mumkin. Hatto filtrlardan foydalanganingizda ham, har bir rang spektrdagi o‘rniga mos tarzda og‘adi. Spektrning turli sohalari uchun prizmaning sindirish ko‘rsatgichi farq qiladi. Nyuton spektrdagi alohida sohalar mustaqil tarzda yana qayta ranglarga ajralmasligini ko‘rsatadi. Uning qurilmasida tirqish spektr ko‘rinadigan ekranga yo‘nalgan. Tirqishdan o‘tgan yorug‘lik monoxromatik va u boshqa ekranga tushishdan oldin minimal og‘ishli ikkinchi prizmadan o‘tadi. Ushbu ekranda garchi tasvir bir oz kengaysa ham, faqat tirqishdan o‘tgan rang kuzatiladi. Ammo, boshqa ranglar ko‘rinmaydi. Nyuton xuddi shunday natijani kesishgan prizmalar bilan olgan. Mazkur tajriba uchun ikkinchi prizma gorizantal joylashtirilgan sindiruvchi qirrasi bilan birinchisining ortiga o‘rnatilgan. Bunda yorug‘lik dastasi ikkala prizmada shunday og‘adiki, og‘gan spektr ekranga tushadi. Yorug‘likning rangli spektral sohalari ikkinchi prizmada ham xuddi birinchi prizmadagidek og‘adi. Rangli spektral sohalarning rekombinatsiyasi oq rangning shakllanishiga olib kelishda nazorat tajribalarining asosini ifodalaydi. Spektral ranglar prizma vositasida oq rangdan hosil qilinganidek, spektrning hamma sohasini ustma–ust tushishdan oq yorug‘lik olinishi mumkin. Bu maqsadda linza dispersiyalangan yorug‘lik yo‘liga joylashtiriladi, linza prizma sirtidan nurlarni ekranga yig‘adi. Ekrandagi tasvir oq va shu linza tenglamasi uchun mos kattalashgan bo‘ladi. Spektr linza ortidagi fokal tekislikda yaxshi fokuslanadi. Prizma sirtidan akslanish, bunga qaramasdan, rangsiz va faqat shu spektrning 11 ta rangi ekranda tasvirga rekombinatsiyalanganda oq nur bo‘ladi. Agar mazkur spektrning bir yoki boshqa qismi juda kichik linza yoki ekran bilan to‘sib qo‘yilsa, unda tasvir to‘liq oq rang bo‘lmaydi, ammo, oq tusga kirgan bo‘ladi. a) 1–rasm. b) 2–rasm. Tajriba qurilmasi va tajribani o‘tkazish tartibi: 1.Kichik optik kursini yig‘ish va undan foydalanish 46000 instruksiyada bayon qilingan. 2.Prizma qurilmasini yig‘ish uchun DC535.853.2; a. ga qarang. 3.1–a) rasmda keltirilgan qo‘sh dispersiya uchun, kengligi taxminan 10 mm va balandligi 60 mm tirqishli karton ekran qo‘llaniladi. Uning ortida prizma joylashtiriladi. Spektrning uzatilgan sohasi birinchi ekrandan qisqa masofada joylashgan ikkinchi ekranda namoyon bo‘ladi. 4.Spektral ranglarning qayta rekombinatsiyasi uchun biz diametri 120mm va fokus masofasi 500mm bo‘lgan linzadan foydalanishni maslahat beramiz (1–b) rasm), chunki bu linzada, prizmaning sirti ekranda unchalik kattalashmasada, spektri juda yaxshi namoyon bo‘ladi. 5.Kesishgan prizmalar 2–rasmda keltirilganidek o‘rnatiladi. Ikkinchi prizma (yakka kristalli ) gorizontal qirrasi bilan bevosita birinchi prizmaning ortida minimal og‘ish bilan joylashtiriladi. Download 20.19 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|