3- amaliy mashg`ulot Mavzu

3- Amaliy mashg`ulot
Mavzu: . Atom tuzilishi va elementlarning davriy sistemasi. Atom tuzilishi to‘g‘risidagi nazariyalar, kvant mexanikasi va kvant sonlari, atomning elementar zarrachalari – protonlar, neytronlar, elektronlar.(2soat)
Reja:
1. Atom va molekula tuzilishi.
2. Kvant sonlari. Elektron pog’onalarga elektronlarning joylashishi.
3. Davriy qonun. Davriy sistema.
4.Atomning elementar zarrachalari.
Atom va molekula tuzilishi.
1-misol. Tabiiy argon ³⁶Ar, ³⁸Ar va ⁴⁰Ar izotoplarining aralashmasidan iborat bo‘lib: ³⁶Ar – 0,3%, ³⁸Ar – 0,7%, ⁴⁰Ar – 99% ni tashkil etadi. Tabiiy argonni o‘rtacha atom massasini aniqlang.
Yechish: 1) Tabiiy argondagi har bir izotopning massa ulushlari mos holda quyidagicha:
³⁶Ar – 0,003, ³⁸Ar – 0,007, ⁴⁰Ar – 0,99
2) O‘rtacha atom massa M/o‘r/=?
M/o‘r/=360,003+380,007+400,99=39,974
Javob: 39,974 ≈ 40
2-misol. izotopi -zarrachalar bilan nurlantirilganda astat elementining izotopi olingan. Sodir bo‘lgan yadro reaksiyasini to‘liq va qisqartirilgan shaklda yozing.
Yechish: Yadro reaksiyalarining tenglamalarini yozishda ham kimyoviy reaksiya tenglamalarini yozishdagi kabi amallarni bajaramiz.
Tenglamani chap va o‘ng tomonidagi elementlarni va zarrachalarni massalari va zaryadlari teng bo‘lishi kerak.

Tenglama teng bo‘lishi uchun “x” zarrachani massasi va zaryadi izotopi massasi va zaryadiga qo‘sxilganda, chap tomondagi izotop hamda -zarrachadagi massa va zaryadlar yig‘indisiga teng bo‘lishi kerak.
x – zarracha zaryadi (83+2=85) 0 ga teng.
O‘ng va chap tomonda zaryadlar 85-85=0.
Massasi (209+4-211=2) 2 ga teng.
Demak, zaryadi 0 bo‘lgan zarracha neytron. Uning massasi 1 ga teng. Yadro reaksiyasida 2 ta neytron hosil bo‘lgan.

Qisqartirilgan shakli:

1. Atom, yadro tuzilishini ayting. Izotop, izobar, izoton va izoelektron nima? Ta’rifini aytib tushuntiring va misollar keltiring.

2. Agar tabiiy kislorod tarkibida 95 % ¹⁶O; 4 % ¹⁸O va 1 % ¹⁷O izotoplari mavjud bo’lsa, kislorod elementining nisbiy atom massasini hisoblang. J: 16,09 g.
3. Agar tabiiy mis tarkibida 75 % ⁶³Cu; 25 % ⁶⁵Cu izotoplari mavjud bo’lsa, mis elementining nisbiy atom massasini hisoblang. J: 63,5 g.
4. Tabiiy rubidiy tarkibida ikkita izotop ⁸⁵Rb va ⁸⁷Rb bo’ladi. Rubidiyning atom massasi 85,47 m.a.b ga teng. Har qaysi izotopning massa ulushini foizlarda hisoblang. J: 76,5 % ⁸⁵Rb; 23,5 % ⁸⁷Rb.
5. Agar tabiiy magniy tarkibida 78,6 % ²⁴Mg; 20,1 % ²⁵Mg va 1,3 % ²⁶Mg izotoplari mavjud bo’lsa, magniy elementining nisbiy atom massasini hisoblang.
J: 24,227 m.a.b.
6. Nisbiy atom massasi 69,72 m.a.b ga teng bo’lgan galliy elementining tabiatda ⁷¹Ga va ⁶⁹Ga izotoplari mavjud. Shu izotoplarining massa ulushlarini aniqlang.
J: 0,36; 064.
7. Quyida keltirilgan element atomlari tarkibidagi proton, neytron va elektron sonlarini aniqlang. S, O, Al, F, Fe, Cr, Au, Ag, Ni, N, P, Br, Cl, I, K, Li, Cs.
8. Quyidagi yadro reaksiyalarini tugallang.
a) ; b) ;
c) ; d) ;
e) ; f) .
9. Elementar zarrachalar haqida to’liq malumot bering va protonning neytronga p→n, neytronning protonga aylanishini n→p tushuntiring va reaksiya tenglamasini yozing.
10. Quyidagi yodro reaksiyalarda qaysi element izotopi yemirilganini aniqlang.
a) b) c) d)
e) f) g) h)
(Javob: a - b - c - d - e - f - g - h - ).