49
Кантнинг ўз даври учун инқилобий фалсафий хулосалари:
Қуѐш тизими бошда материянинг коинотда парчаланган зарраларидан
ҳосил бўлган катта булутнинг айланиши натижасида вужудга келган,
бу булутни ташкил қилувчи зарраларнинг ҳаракати ва ўзаро таъсири
(тортишиши, бир-бирини итариши, тўқнашиши) туфайли рўй берган;
Табиатнинг замонда ўз тарихи (ибтидо ва интиҳоси) бор, абадий ва
ўзгармас эмас;
Табиат доим ўзгаришда ва ривожланишда;
Ҳаракат ва
сокинлик нисбийдир;
Ердаги барча тирик мавжудотлар, шу жумладан, инсон ҳам –
табиий биологик эволюциянинг натижасидир.
50
Кантнинг “Соф ақлнинг танқиди” асари
Асарнинг асосий ғояси –
агностицизм – дунѐни билиш мумкин эмаслиги.
Кантгача бўлган кўпчилик файласуфлар билишнинг энг асосий қийинчилиги
унинг объекти – ўзида минг йиллар давомида очилмаган сирларни
сақловчи борлиқ, дунѐда деб билганлар. Кант фикрича эса, билиш
жараѐнидаги қийинчиликларнинг сабаби объект – дунѐда эмас, билиш
имконияти (қобилияти) чекланган, яъни ақл ҳамма нарсага қодир эмас.
Инсон ақли ўзининг жами билиш воситалари билан ўзининг
доирасидан (имкониятларидан) ташқарига чиқар экан, шу заҳотиѐқ,
ҳал қилиб бўлмайдиган зиддиятларга дуч келади (антиномиялар).
ақл ѐрдамида бир вақтнинг ўзида антиномияларнинг ҳар
икки бир-
бирига зид қоидаларини мантиқан исботлаш мумкин – ақл эса,
боши берк кўчага кириб қолади.
Антиномияларнинг мавжудлиги,
Кант фикрича, ақлнинг билиш имкониятлари чегаралари
мавжудлигининг исботидир.
