3. 1-Чизма. Иқтисодий таҳлилда қўлланиладиган усуллар таснифи

JQ = ia . iи . ip


3.8 - Жадвал.
Товар обороти ўзгаришига кўрсаткичларнинг
индивидуал индексларини аниқлаш йўли билан омиллар таъсирини ҳисоблаш усули.

Кўрсаткичлар	Асос йилида	Ҳисобот йилида	Индивидуал индекслар
1. Аҳолининг сони, минг киши (А)	10,4	10,9	1,048
2. Ўртача жон бошига тўғ- ри келадиган истеъмол даражаси, жуфт (И)	2,6	2,9	1,115
3. Ўртача баҳоси. Cўм (Р)	36,2	37,4	1,034
4. Пойафзал маҳсулоти бў- йича товар обороти, минг сўм (Q)	978,8	1182,2	1,208

Натижага омиллар таъсири қуйидагича аниқланади :

1. Аҳоли сонининг асос йилига нисбатан 0,5 минг кишига (10,9 - 10,4) ошиши пойафзал маҳсулотларига бўлган талабни оширган ва шунинг эвазига пойафзал сотилишининг умумий ҳажми 47,0 минг сўмга кўпайган :
(Qa =(Q0 . ia) - Q0 = (978,8 . 1.048) - (978.8) =1025.8 - 978,8= +47.0 минг сўм.
2. Аҳоли жон бошига тўғри келадиган пойафзал буюмларига бўлган истеъмол даражасининг 0,3 жуфтга (2,9 - 2,6) ошиши пойафзал сотилиши ҳажмини кўпайтиришнинг асосий омили бўлган. Бу омил таъсирида ўрганилаётган кўрсаткич 118,0 минг сўмга ошган:

(Qи = (Q0 . ia . iи) - (Q0 . iа) = (1025,8 . 1,115)-1025,8 =

= 1148,8 - 1025,8 = + 118,0 минг сўм.

3. Пойафзалнинг ўртача баҳоси 1,2 сўмга ошган. Бу омил эвазига товар обороти 38,4 минг сўмга кўпайган:

Q_р = (Q₀ . i_a . i_и . i_р) - (Q₀ . i_а. . i_и) = 1143,8 . 1,034 - 1148,8 = 1182,2 - 1148,8 = + 38,4 минг сўм.

Ҳамма омиллар таъсирининг йиғиндиси пойафзал сотилиши умумий ҳажмининг ҳисобот йилида, асос йилига нисбатан умумий фарқини беради:

Q = Q_а  Q_и  Q_р = 47,0 + 118,0 + 38,4 = + 203,4 минг сўм.

Омилли таҳлилда қўлланиладиган усуллардан анча қўлайи индекс усулидир, чунки бу усулни қўллаш жараёнида бир вақтнинг ўзида омилларнинг натижага ҳам мутлоқ, ҳам нисбий таъсирини аниқлаш мумкин.