3-4- mavzu: Amir Temur va Temuriylar davlatchiligi tarixi

Suyurg‘ol erlari maydoni, sharti hamda er va yorliqqa ega bo‘lgan shaxslarning tabaqasi jihatidan turlicha 
bo‘lgan. An’ana bo‘yicha, shahar va viloyatlardan tortib, to alohida qishloqqacha bo‘lgan mulk suyurg‘ol 
shaklida in’om etilgan. Viloyatlar va shaharlar ko‘pincha sulola vakillari, yirik harbiy va davlat 
mansabdorlariga berilgan hamda bu erlar ko‘pincha avloddan avlodga meros bo‘lib qolgan. Suyurg‘ol egasi 
o‘z mulkida amaldorlarni mansabga tayinlash, soliqlar va turli to‘lovlarni to‘plash hamda aybdorlarni 
jazolash huquqiga ega bo‘lgan. SHuningdek, huquqlari cheklangan mayda suyurg‘ol egalari ham bo‘lgan.
Dehqonchilik erlarining boshqa kattagina qismi mulk maqomidagi xususiy erlardan iborat bo‘lgan. 
Mulk erlarining katta qismi ma’muriy, harbiy va diniy arboblarning erlari bo‘lgan. Mehnatkash 
ziroatchilarning mayda erlari ham mulk hisoblangan. Bu davrda bosh hukmdor tomonidan yirik mulk 
egalariga biror xizmati uchun tarxon yorlig‘i berilib, bu yorliqni olganlar barcha soliq, to‘lov va 
majburiyatlardan ozod qilingan. Tarxonlik yorlig‘i, odatda, amir, bek, saroy amaldorlari, sayidlar kabi 
yuqori tabaqa vakillariga berilgan hamda ular iqtisodiy va siyosiy jihatdan katta mavqega ega bo‘lganlar 

---

Amir Temur va temuriylar hukmronligi davrida Movarounnahr va Xurosonda masjid, madrasa, 
xonaqoh, maqbaralar barpo etilib ularning barchasiga katta er maydonlari, sug‘orish tarmoqlari, 
do‘konlar, korxonalar, tegirmonlar, objuvozlar, karvonsaroylar berilgan bo‘lib, ular mulki vaqf deb 
atalgan. Bu mulklardan tushgan daromad masjid, madrasa, shifoxona va xonaqohlarning ta’mirlash va 
jihozi, shuningdek, mutavalli, mudarris, tabib va talabalarga beriladigan maosh, musofirxona va 
shifoxonalarning kundalik xarajatlari (oziq-ovqat, yoqilg‘i va yoritg‘ichlar) uchun sarf etilgan.
Bu davrda dehqonchilik erlarining ma’lum bir kichikroq qismi qishloq aholisining umumiy tasarrufida 
bo‘lgan va bunday erlar jamoa mulki hisoblangan. Jamoa erlari ko‘proq tog‘ oldi tumanlarining suvga 
tanqis erlarida, adirlardagi suv chiqmaydigan erlarda joylashgan. Bunday erlar qishloq jamoalarining kuchi 
bilan mayda suv omborlari (jilg‘alar yordamida) yoki korizlar qazib, mashaqqatli mehnat tufayli 
o‘zlashtirilgan hududlarda paydo bo‘lgan hamda jamoa mulkiga aylangan. Ular ma’lum muddat 
soliqlardan ozod etilgan.
Temuriylar davrida Movarounnahr va Xurosonda ekin maydonlariga ishlov beruvchilar muzoriy