Chiqindilar tabiat kushandasi

• 
  Bosh sahifa
  
• 
  Ijtimoiy hayot
  
• 
  Ma'naviyat
  
• 
  Jurnalistika
  
• 
  NNT faoliyatidan
  
• 
  Huquq
  
• 
  Muammo va tanqid
  
• 
  Xalqaro xabarlar
  
• 
  Obuna-2016
  

CHIQINDILAR — TABIAT KUSHANDASI

• 
  
  
• 
  
  

Created on Wednesday, 18 January 2017 09:13
Written by Super User
Hits: 4202

Chiqindi to‘la yelim xalta ko‘targan ota-bola ortidan borar ekanman, uyining yonidagi kanalga yaqinlashganda ota farzandiga bir qarab oldi-da, qo‘lidagi chiqindini suvga uloqtirdi. Shu zahoti 7-8 yoshli o‘g‘il ham bu harakatni takrorladi.

 

— Hoy, uyalmaysizmi, chiqindini suvga tashlagani? Ana, ikki qadam narida chiqindixona bor-ku, — deganimcha qoldim. Ota-bola ildam yurib ketdi. 
Afsuski, bunday holatga deyarli har kuni duch kelamiz. Toshkentning Qoraqamish mavzesidan oqib o‘tuvchi “Qichqiriq” kanali suvining yo‘li yopilganida ayanchli manzaraga duch kelasiz. Kun isigani bilan sohilidan odam arimaydigan, yoshu qari suvning salqiniga intilib, yoshlar, bolalar cho‘miladigan kanalning osti axlatga to‘la ekanini ko‘rib, xafa bo‘lib ketasan, kishi. O‘z kunlari bolalar cho‘miladigan kanalning suvi turfa yuqumli kasalliklar manbasi ekaniga shubha yo‘q.
OG‘RIQLI RAQAMLAR
Bugun chiqindi muammosi butun dunyo ahlini tashvishga solmoqda. Urbanizatsiya jarayoni jadallashib, shaharlar kengayayotgan, aholi soni o‘sayotgan va uning ehtiyojini qondirish uchun millionlab turdagi tovarlar ishlab chiqarilayotgan bir paytda chiqindilarni qayta ishlash va ularning utilizatsiyasi eng katta ekologik muammolardan biridir. Ma’lumotlarga ko‘ra, bir kunda dunyoda o‘rtacha 5 milliard 754 million kilogramm chiqindi chiqariladi. Uning 30 foizi qayta ishlanadi, qolgani asta-sekinlik bilan ona sayyoramizni qoplamoqda. 
Chiqindilar turli qimmatbaho metallar, shisha idishlar, makulatura, plastik, yerga o‘g‘it bo‘la oladigan oziq-ovqat mahsulotlarining qoldiqlaridan iborat.
Ularning ichida ko‘plab xavfli chiqindilar ham bo‘ladi: batareykalar ichidagi simob, flyuoristsent lampalardagi fosfor-karbonatlar va maishiy eritmalardagi toksik kimyo¬viy moddalar, bo‘yoqlar, yog‘och buyumlarni asrash uchun ishlatiladigan har xil kimyo¬viy qoplamalar singari. Chiqindilarning ko‘payishiga asosiy sabablardan biri aholi ehtiyoji uchun zarur buyumlarning ishlatish muddatining qisqaligidir. Ularni qayta ishlash esa zamon talabidir. Ayniqsa, bu muammo sanoati rivojlanayotgan shaharlarda dolzarbdir. Ayni paytda yirik shaharlar chiqindisi uning tashqarisiga olib chiqib tashlanadi. Rivojlangan mamlakatlarda qayta ishlanishga yaroqsiz materiallar biogaz, bioquvvatga aylantiriladi. Mahalliy boshqaruv va o‘z-o‘zini ta’minlash San-Frantsisko institutining xodimi D.Morisning fikriga ko‘ra, dunyoning har bir shahri yirik metall koniga nisbatan ko‘proq metallga ega. Chiqindilarni qayta ishlash elektr energiyasi va suvdan foydalanishni bir necha barobar kamaytiradi. Masalan, alyuminiyni boksit o‘rniga chiqindidan ajratib olish elektr quvvatining sarfi va atrof-muhit ifloslanishini 95 foiz kamaytiradi. Makulaturadan qog‘oz olish esa nafaqat daraxtlar kesilishidan asraydi, balki elektr quvvati sarfini to‘rtdan uch qism¬ga kamaytiradi. Ya’ni bir tonna qog‘ozni qayta ishlab chiqarishga uni yog‘ochdan tayyorlash uchun ketadigan suvning yarmi sarf bo‘ladi, xolos. Shuningdek, kundalik ishlatiladigan buyumlar muddatini uzaytirish, tsellofan xaltalar o‘rniga matodan tikilgan xaltalardan foydalanish, bir martalik idishlar qo‘llanilishini kamaytirish ham samaralidir.