Chiqindilar tabiat kushandasi

CHIQINDI — OZON 
QATLAMINI YEMIRADI
Chiqindilar bevosita ozon qatlamiga salbiy ta’sir etishini bilasizmi? Masalan, biz foydalanadigan aerozol idishlar (havo tozalovchi, dezodarant va hokazo) tarkibida stratosferada ozonni yemiradigan moddalar mavjud. Mutaxassislarning aytishicha, ozon qatlamining yemirilishi odamlarda saraton kasalligini keltirib chiqaradi. Chiqindilarni qayta ishlash mazkur muammoni qisman bo‘lsa-da hal etadi. Ammo buni bir yoki ikkita odam hal qila olmaydi. Mazkur masala davlat e’tiborida bo‘lishi lozim. 
Afsuski, ko‘pchilik qayta ishlangan chiqindidan tayyorlangan buyumlarni sog‘liqqa zarar deb biladi. Aynan ana shunday noto‘g‘ri qarashlarning shakllanishi ham chiqindini qayta ishlashga to‘sqinlik qilmoqda. Bu o‘rinda ommaviy axborot vositalarining roli katta. Jurnalistlar global muammoga aylangan chiqindi masalasini dadil yoritishlari, uni qayta ishlash — metall qazib olish yoxud qog‘oz tayyorlashdan ko‘ra ancha arzonga tushishini, muhimi, atrof-muhit tozaligi, inson salomatligi uchun yaxshi bo‘lishini, tabiiy resurslarni tejashga yordam berishini, sayyoraning o‘pkasi bo‘lmish o‘rmonlar kesilishining oldini olishini tahliliy maqolalar vositasida tushuntirishlari lozim. 
Aytish joizki, so‘nggi yillarda uyda ishlatiladigan tovarlardan chiqayotgan chiqindilar ichida inson hayoti uchun xavflilari 45 foizni tashkil etadi. Bular batareykalar, bo‘yoqlar, yog‘ va bo‘yoqni erituvchilar, pestitsidlar, tarkibida fosfor bo‘lgan elementlar, flyuoristsent lampalar va hokazo. Axlatxonaga tashlangan bunday chiqindilar yer usti va yer osti suvlarini zaharlaydi, inson salomatligiga xavf soladi.
KO‘HNA MUAMMO.
Italiyaning Ankona universiteti professori, tarixchi Erkole Sorining “Nazokatli xonimlar davri” nomli kitobida qayd etilishicha, XIX asrgacha yevropaliklar chiqindini derazalaridan tash¬qariga uloqtira boshladi. London, Parij kabi yirik shaharlarning ko‘chalari axlatga to‘lib ketdi. Oqibatda kalamushlar va ularning orqasidan turli yuqumli kasalliklar ko‘paygan. Shaharlarni chiqindining badbo‘y hidi tutgan. Shahar hokimlari vaziyatni yumshatish maqsadida chiqindilar uchun maxsus o‘ralar qazdirgan. Yevropada vabo tarqaldi. Ko‘milgan chiqindilar yer osti suvlarini ifloslantirishi natijasida boshqa yuqumli kasalliklar ham yashin tezligida yoyila boshladi. Ilk chiqindi yoqiladigan pechlar Angliya¬ning Notingem grafligida 1874 yili qurildi. Tez orada bu tajribani bosh¬qa mamlakatlar ham qo‘l¬lashga kirishdi. Ammo aksariyat shaharlar pechlardan chiqayotgan tutun havoni ifloslantirgani uchun voz kechdi. 
Ayni paytda dunyoning ko‘p shaharlarida qayta ishlanmagan chiqindilar ko‘mib tashlanadi. 1984 yili AQShning Chikago shahri ma’muriyati chiqindidan ajralib chiqayotgan metan gazi harakatini monitoring qilish uchun tanlov e’lon qildi. Hozir yer ostidagi chiqindixonalardan quvurlar orqali ajralib chiqayotgan metanni yonilg‘i uchun qo‘llashadi, shuning¬dek, maxsus pechlarda u biogazga aylantiriladi. Ayni paytda AQSh¬da 40 ta ana shunday stantsiya mavjud. Birgina Steyten Ay¬lend¬¬da joylashgan chiqindixonadan kuniga 5 million metr kub gaz olinib, Bruklin gaz kompaniyasiga sotiladi. Bu miqdordagi gaz bilan 50 000 ta uyni isitish mumkin. Shuningdek, aynan chiqindini yoqish orqali ishlayotgan elektrostantsiyalarni qurish ishlari tobora avj olayotir. 
Ammo muammo boshqa narsada. Mazkur elektrostantsiyalarda yoqilayotgan gaz tarkibida xlor mavjud. Ular havoga chiqarib tashlanganda dioksin, ya’ni kimyoviy birikmalarga birikadi. Dioksin juda ham toksik bo‘lib, teri kasalliklarini keltirib chiqaradi, immunitetni susaytiradi. Yana bir muammo mavjud. Ulkan shaharlarda chiqindini to‘kish uchun joy topish muammo bo‘lib bormoqda.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, maishiy chiqindilar butun dunyoda arzon xomashyo hisoblanadi. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi chiqindilarning 85 foizini qayta ishlash mumkinligini ko‘rsatmoqda. Ayrim mamlakatlarda chiqindilarni alohida yig‘ish tizimi yo‘lga qo‘yilgan. Natijada qog‘oz, plas¬tik, alyuminiy mahsulotlarning katta qismi qayta ishlashga yuboriladi. Bu jarayonning ekomuhitga ijobiy ta’siri katta. Chiqindilarni qayta ishlash energiya va xomashyoni sezilarli darajada tejaydi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, Yaponiyada rezina va kabel buyumlarining 34 foizi, shisha buyumlarning 43 foizi, qog‘oz va kartonning 54 foizi chiqindini qayta ishlash evaziga olinar ekan. Bu borada Xitoy tajribasi yanada hayratlanarli. Ular alyuminiy, temir, mis kabi metallardan yasalgan buyumlarning 33 foizini, jun, ipak, charm-attorlik buyumlarining 34 foizini turli chiqindilarni qayta ishlashdan olishadi.