3-lektsiya Ishki orgnlar dúzilisi. As sińiriw orgnlarınıń dúzilisi. Jobası

3-lektsiya
Ishki orgnlar dúzilisi. As sińiriw orgnlarınıń dúzilisi.
Jobası:
1. Dem alıw orgnlarınıń dúzilisi.
2. Bólip shıǵarıw orgnlarınıń dúzilisi.

Jobası:
1.As sińiriw organlarınıń dúzilisi, filogenez hámantogenez rawajlanıwı. Seroz hám jıllı perdeler haqqında túsinik.

2. Awız boslıǵınıń tisler, tildiń uazıypası hám dúzilisi, silekey bezleriniń hám qızıl óńeshtiń dúzilisi.
3. Jutqınshaqtıń dúzilisi.
4. Asqazannıń dúzilisi.
5. Jińishke ishektiń dúzilisi.
6. Juwan ishektiń dúzilisi.
7. Asqazan astı bezi. Bawırdıń uazıypası hám dúzilisi.
Tirek tayanısh sóz dizbekleri.
Splanxpologiya spiniter Oddi, mezoperitoneal, intraperitoneal, ekstraperitoneal, su tsler, turaqlı tisler vorsinkalar emal dentin, pul`pa.
Ishki organlar, yaǵnıy kókirek qarın hám jambas boslıqlarında jaylasqan organlar haqqındaǵı ilim splanxnologiya dep ataladı.
Ishki organlar atqaratuǵın jumısına qarap, hár qıylı sistemalarǵa ajıratıladı. Bularǵa as sińiriw, dem alıw, sidik bólip shıǵarıw hám jınıs organları kiredi.
As sińiriw organları óz wazıypasına múnásip túrde dúzilgen. As sińiriw organları evolyutsion rawajlanıwdıń tómengi dárejesindegi ápiwayı haywanlarda tek bir trubkada túrindegi bolsa, evolyutsion ózgerislerg ushıraydı.
Asqazan-ishek sistemasına kiriwshi organlar tiykarınan ishki epitemal qabattan, ortańǵı bulshıq et hám sırtqı seroz qabatlardan ibarat. Biraq bul qabatlar hám olarda jaylasqan bez tkanları limfa túyinleri, qan tamırlar hám nerv tamırları ulıwma ishek trubkasınıń túrli bólimlerinde túrlishe dúziliske iye.
Seroz perde-eń sırtqı tegis biriktiriwshi tkannan dúzilgen qabat bolıp esaplanadı. Seroz perde qarın perdesiniń ishki japıraǵı bolıp, qarın boslıǵındaǵı organlardı orap turadı. As sińiriw kanalınıń seroz perde menen qaplanbaǵan bólimleri, mısalı, awız boslıǵı jutqınshaq, qızıl óńeshtiń moyın hám kókirek bólimi hám tuwrı ishektiń tómengi bólimi talshıqlı tkannan dúzilgn bolıp, juqa perde menen qaplanǵan.
Asqazan-ishek sistemaıs silekeyli qabatınıń diywalnda jaylasqan kóp sanlı bezler epitemiy kletkalarınan dúzilgen bolıp, organizmniń barlıń bóliminde boladı. Organizmdegi barlıq bezler ajıratatuǵın sekretine hám olardıń islep shıǵıwına qarap úsh gruppaǵa bólinedi.
1. Sırtqı sekretsiya bezleri
2. Ishki sekretsiya bezleri
3. Aralas bezleri
Bezlerdiń mikroskopiyalıq dúzilisine kelgende, olar dáslep epitelial kletkalardan ibarat bolıp, quramında biriktiriwshi tkań, nerv jwyinleri hám qan tamırları boladı.
Silekeyli perde. As sińiriw organlarınıń barlıq bólimleri ishki tárepinen silekeyli perde menen qaplanǵan.
Organizmge túsken awqattıń zat quramında tirishilik ushın zárúr zatlar sol silekyeli qabattaǵı mayda qan tamırlar járdeminde qanǵa sorıladı. Bunıń ushın azıq zatlar dáslep silekeyli qabattaǵı bezler islep shıǵarǵan suyıqlıqlar tásirinde ximiyalı ózgerislerge ushıraydı.
Asqazan hám isheklerdiń diywalınıń ekinshi qabatın silekey astı perdesi payda etedi. Biriktiriwshi tkannan dúzilgen bul názik perde de qan tamırlar, nerv. Bez zatları, limfa zatları boladı.
Organizmge túsken awqattıń ótiw jolları: isleniwi hám sińiriliwi, awqat awız boslıǵına erinler, tisler hám til járdemine qabıl qılınadı, tisler járdeminde maydalanadı, sol uaqıtta awız boslıǵına islep shıǵarǵan suyıqlıq-silekey tásirinde sintezlenedi, soń jutqınshaq tesigi aqalı jutqınshaqqa hám onnan óńesh arqalı asqazanǵa túsedi. Awqat asqazanda belgili dárejede maydalanıp, on eki elli barmaq ishekke, onnan ash hám jambas ishekke ótedi.
On eki eli barmaq ishekte bawır menen asqazan astı beziniń ekskretler tásirinde awqat sostavındaǵı beloklar, uglevodlar hám maylar, vitaminler hám mineral duzlar sintezlenedi. Bul zatlar jińishke ishektegi qan tamırlarǵa sorıladı. Awqattaǵı sińbey qalǵan zatlar juwan ishekke ótedi.
Juwan ishekte sińbey qalǵan azıq zatlar sostavındaǵı suw qanǵa sorıladı, qalqanları bolsa, shıǵındı sıpatında tuwrı ishekten artqı tesik arqalı sırtqa shıǵaırp taslanadı.
Dem alıw jolı menen murın boslıǵınan jutqınshaqtıń awız boslıǵı qarsısındaǵı bólimine ótedi, jutqınshaq penen dem alıw jolı arqalı bimálel dem alınadı. Dem alıw jolınıń ulıwma boslıqtan keyingi bólimleri, kómekey, kegirdek hám bronxa dep atalatuǵın dúzilislerinen ibarat bolıp, ókpe pópeksheleri menen tamamlanadı.
Awız-boslıǵı-as sińiriw sistemasınıń baslanǵısh bólimi bolıp, awqat dáslep sol jerde qabıl etiledi. Awız boslıǵı eki bólimge bólinedi. a) awızdıń kiriw bólimi, b) jeke awız boslıǵı.
Awızdıń kiriw bólimi-aldıńǵı tárepten joqarǵı hám tómengi erinler menen, sırtqı qaptaldan lunjlar menen, artqı hám ishki tárepten joqarǵı hám tómengi jaq tisleri menen shegaralanadı.
Ústingi hám tómengi erinlerden awız átirapın aylanıp oraǵan mimika bulshıq etleri hám basqa bulshıq etleri bolǵanlıǵı sebepli, ol bettiń eń háreketsheń bólimi esaplanadı. Erinlerdiń teri bólimi menen silekeyli qabatı arasında aralıq bólimi, juqa qabıq penen qaplanǵan. Sonıń ushında astındaǵı bulshıq etleri eringe qızǵısh reń berip turadı.
Erinler úsh bólimnen-teri bólimi. Silekyeli bólim hám aralıq bólimnen ibarat.
Lunj awız bolıǵına kiriw bólimin ishki tárepten shegaralap turadı hám erinlerdiń dawamı bolıp esaplanadı. Lunjdıń silekeyli qabatında jaylasqan bezler, erindegi bezlerge qaraǵanda mayda boladı. Lunjdıń tereń qatlamlarında may qabatları bolıp, ol jas balalarda jaqsı rawajlanǵan boladı.
Jeke awız boslıǵı-awız jabıq turǵan jaǵdayda eki qaptal hám aldıńǵı tárepten tisler menen shegaralanıp turadı. Onıń joqarǵı diywalın qattı tańlay hám jumsaq tańlay payda etedi. Bul qattı hám jumsaq tańlaylar járdeminde awız boslıǵı murın boslıǵınan ajıralıp turadı.
Jeke awız boslıǵı jańa tuwılǵan balalardıń til menen tolıp turadı, buǵan tómengi jaq ósindisiniń kelteligi, ttańlay gúmbeziniń keńligi hám tislerdiń bolmawı sebep boladı.
Tańlay-eki bólimge: qattı hám jumsaq tańlay bolıp bólinedi: qattı-tańlay-tiykarında súyekler, yaǵnıy ústingi jaqtıń tańlay ósigi awız boslıqları tárepten sileke perde menen qaplanǵan. Qattı tańlaydı qaplaǵan silekyeli perdeniń aldıńǵı bóliminde parallel jaylasqan bir neshe búrmeler bar. Bul búrmeler emiziwli balalarda júdá anıq kórinedi. Úlken jastaǵı adamda onsha jaqsı bilinbeydi.
Jumsaq tańlay-tiykarın silekeyli perde menen qaplaǵan bulshıq etler iyeleydi. Jumsaq tańlaydıń tiykarın tómendegi bes kese jalaq bulshıq et payda etedi.
1. Jutqınshaq-tańlay bulshıq eti
2. Til-tańlay bulshıq eti
3. Tilshe bulshıq eti
4. Tańlaydı kóteriwshi bulshıq et
5. Tańlaydı túsiriwshi bulshıq et
Tisler
Tisler-insan tirishiliginde áhmiyetli rol oynaydı. Olar awqattı mexanik maydalap beriw menen birge, sózlerdi tuwrı jetkiziwde de qatnasadı. Sonıń menen birge tisler awız boslıǵınıń kiriw bólimi menen jeke awız boslıǵın bir-birinen ajıratıp turadı.
Tisler epiteliy hám mezenximadan rawajlanıp silekeyli perdeniń súyeklengen sorǵıshları esaplanadı.
Tisler eki gruppaǵa bólinedi:
1. Sút tisleri
2. Turaqlı tisler
Sút tisleri normal ósip atırǵan bala ómiriniń birinshi jılında yaǵnıy 6-7 aylıǵınan baslap shıǵa baslaydı. Bala 2-2,5 jasqa tolǵanda pútkilley shıǵıp boladı hám 20 danaǵa jetedi hám 6-7 jasqa shekem turadı.
Turaqlı tisler bir ómir turadı. Hár bir tis ushın bólinedi:
1. Awız boslıǵına ósip shıqqan tis denesi.
2. Jaq súyegidegi quwısqa kirip turǵan tis tamırı.
3. Eki bólim ortasındaǵı tis moyını.
Tis ximyailıq quramı jaǵınan súyekke jaqın, lekin júdá jalǵız dúzilgen. Tisti payda etiwshi tkań dentiń dep ataladı. Dentinniń quramındaǵı jelim beriwshi zatlar tistiń bekkemliligin támiynleydi. Dentinde beloklar menen birge mineral duzlar ushıraydı. Tistiń denesin sırttan orap turǵan zat-emal` adam organizmindegi eń bekkem tkań bolıp, qattılıǵı jaǵınan kvartsqa jaqın turadı. Emal` tkanın mikroskopta kórsek formasındaǵı prizmalardan ibarat bolıp, olar dentin zatına perpendikulyar halda kirip turadı.
Tisler óziniń funktsiyasına, dúzilisine qaray hár túrli formada boladı.
1. Aldıńǵı kesiwshi /gúrek/ tisler-awqattı tislep kesip alıw ushın xızmet etedi.
2. Qazıq tisler-iyt tisler
3. Kishi jaq /awız/ tisleri
4. Úlken jaq /awız/ tisleri.
Kesiwshi tisler joqarı hám tómengi jaqlardıń aldıńǵı tárepinde tórtewden jaylasqan bolıp, orta sızıqqa salıstırǵanda ishki hám sırtqı kesiwshi tisler bolıp bólinedi. Bul tistiń dene bólimi joqarǵı qırına tamam juqalasa baradı hám kesiwshi tistiń tamırı ápiwayı dúzilgen bolıp, konusqa uqsaydı.
Qazıq tisler-joqaır hám tómengi jaqlarda ekewden bolıp, dene bólimleri formasına qaray biz yamasa konusqa usaydı. Olardıń stilqaraǵan betleri dúmpekshesi boladı.
Kishi awız tisleri-ulıwma 8 bolıp, joqarǵı hám tómengi jaqtaǵı qazıq tislerdiń arqasında ekewden jaylasqan. olardıń jıynaw bóliminde ekewden kishi ósikler boladı. Tómengi jaqtaǵı awız tislerdiń ushı nayzalanǵan bir tamırı bolsa, joqarǵı jaqtaǵılardıń tamırları jalpayıp keńeygen.
Úlken awız tisler-12 dana, olar hár bir jaqtan altawdan bolıp, tamırlarınıń kópligi, shaynaw betiniń keńligi menen basqa tislerden ajıralıp turadı. Úlken jaq tislerdiń eń aqırǵısı bir qansha keshigip shıǵadı hám aqıl tisleri dep ataladı.
Sút tisler 20 dana, yaǵnıy hár bir jaqtan 10 danadan boladı.
Olar tómendegishe jaylasadı.
2 0 1 2 : 2 1 0 2 2-kesiwshi tis
2 0 1 2 : : 1 0 2 1-qazıq tis
2- úlken azıw tis

Turaqlı tisler 32 dana bolıp, jaylasıw tártibi tómendegishe:

3 2 1 2 : 2 1 2 3 2-kesiwshi tis
3 2 1 2 : 2 1 2 3 1-qazıq tis
2-kishi azıw tis
3-úlken azıw tis
Til-bulshıq etlerden dúzilgen organ bolıp, ádette awız boslıǵın toltırıp turadı. Til tómendegishe úsh bólimnen turadı. Tildi aldıńǵı tarayǵan ushı, til tamırı, til denesi.
Tildiń ushı hám qaptal qırları tislerge, onıń sorǵıshlarǵa bay ústingi beti-qattı hám jumsaq tańlaylarǵa qarap turadı. Ústingi betinde awız bólimi hám jutqınshaqqa qaraǵan bólimi bar. Tildiń ústingi betinde tómendegishe sorǵıshlar bar:
1. Jip sıyaqlı sorǵısh
2. Konus sıyaqlı sorǵıshlar
3. Zamarrıq sıyaqlı sorǵıshlar
4. Qalqan sıyaqlı sorǵıshlar
5. Japıraq sıyaqlı sorǵıshlar
Til-bulshıq etli organ. Onı háreketlendiriwshi hám formasın ózgertiwshi bulshıq etleri 2 gruppaǵa ajıratıw múmkin. Tildi háreketlendiiwshi bulshıq etler, skelettiń belgili bir bóliminen baslanıp, tilge tutasadı. Olar tómendegiler:
1. Iyek til astı bulshıq eti
2. Til astı bulshıq eti
3. Biz-til bulshıq eti
Tildiń jeke bulshıq etderiniń baslanǵısh hám jabısıw organları tildiń ishinde boladı. Bul gruppalarǵa tómendegi bulshıq etler kiredi.
1. Ishki boylama bulshıq etleri
2. Tómengi boylama bulshıq etleri
3. Tildiń kese bulshıq eti
4. Tildiń tikke bulshıq eti.
Solay etip, tildiń háreketlendiriwshi bulshıq etleri hám jeke bulshıq etleri óz talshıqları járdeminde bir-biri menen shatasıp ketken. Bunıń nátiyjesinde til barlıq tárepke háreket etiw hám óziniń formasın ózgertiw qásiyetine iye.
Awız boslıǵında úlken hám kishi silekey bezleri jaylasqan. Silekey bezleri úsh jup bolıp, olar óz sekretlerin arnawlı tútiksheler arqalı awız boslıǵına bólip shıǵaradı. Silekey bezleri óziniń dúzilisi jaǵınan, olar epitemlewden rawajlanadı.
1. Qulaq qası bezi-jalpaq, bet terisi astında shaynaw bulshıq etin jawıp turadı. Ol awız bslıǵına ekinshi awız tistiń qaptalınan ashıladı. Bul bez suyıq beloklı sekret bólip shıǵaradı.
2. Jaq astı silekye bezi-bul bez moyınnıń joqarǵı bóliminde jaq astı oyıǵında jaylasqan.
3. Til astı bezi-til astında jaylasqan. Bul bezdiń suyıqlıǵı awız quwıslıǵına 10-12 mayda tesikshe túrinde jaylasqan.
Bul silekey bezlerdiń áhmiyeti sonda, olar awız quwıslıǵın ıǵallaydı hám awqatlıq zatlardı ızǵarlap jutıw protsessin jeńiltedi. Silekey bezleriniń bólip shıǵarǵan suyıqlıǵınıń sostavında ptalin fermenti bolıp, ol awqatlıq zatlardıń sostavındaǵı uglevodlarǵa tásir jasaydı. Kraxmaldı qantqa aylandıradı.
Jutqınshaq murın hám awız boslıǵınıń dawamı bolıp, onıń forması artqı betine qaray jalpayıp barıwshı voronxaǵa usaydı. Jutqınshaqtıń uzınlıǵı úlken adamlarda 12-15 sm.
Jutqınshaq boslıǵın tómendegi 3 bólekke bólip úyrenemiz:
1. Murın bólimi
2. Awız bólimi
3. Kegirdek bólimi.
Jutqınshaq diywalı úsh qabat bolıp: onıń sırtqı biriktiriwshi tkannan dúzilgen perdesi, ortańǵı bulshıq et qabatı hám ishki silekeyli perdesi boladı.
Jutqınshaqtıń bulshıq etli qabatı tiykarǵı hám quramalı funktsionallıq áhmiyetke iye bolıp, onıń bulshıq etleri kese jolaq bulshıq et tkannan dúzilgen hám adamnıń qálewine baǵınadı. Bul bulshıq etleri gruppaǵa bólinedi:
1. Qısqarıwshı bulshıq etler
2. Kóteriwshi hám keńeytiriwshi bulshıq etleri.
Óńesh-jutqınshaqtıń dawamı bolıp, asqazanǵa shekem dawam etedi. Óńeshtiń tiykarǵı wazıypası awqattı hám awqatlıqtı asqazanǵa ótkeriw. Óńesh 25 sm uzınlıqtaǵı bulshıq etten ibarat trubka boılp, onıń joqarǵı shegarası VI moyın omırtqaına tuwrı keledi. Óńesh kókirek kletkasına onıń ústingi tesigi arqalı moyın bóliminen ótse, kókirek kletkasınan qarın boslıǵına diafragma arqalı ótedi. Óńesh diywalı da úsh qabattan turadı:
1. Biriktiriwshi tkannan ibarat
2. Bulshıq etli ortańǵı qabat
3. Silekyeli ishki qabat
Óńeshtiń ózi úsh bólimnen turadı: joqarǵı moyın bólimi, ortańǵı uzın bólim, tómengi qısqa bólim.
Qarın boslıǵı-kókirek hám jambas boslıqları ortasındaǵı eń úlken boslıq bolıp, ishki organlar menen tolıp turadı.
Qarın boslıǵın bos tárepten bulshıq etler, súyek hám fastsiyalar orap, ishki hám sırtqı ortalıqtan ajıralıp turadı. Kókirek boslıǵı tárepte gúmbez sıyaqlı kóterilgen diafragma qarın boslıǵınıń ústingi diywalı bolıp esaplanadı. Qarın boslıǵı kishi hám úlken jambas ortasındaǵı tesik arqalı kishi jambas boslıǵı menen tutasadı. Bul boslıtı tuwrı ishke, quwıq, jatır, tuxım qaltashası jaylasqan.
Qarın boslıǵınıń diywalların payda etiwde qatnasatuǵın bulshıq etlerdiń hámmesin ishki tárepten seroz perde qaplaydı.
Qarın perde-qarın hám jambas boslıǵındaǵı organlardı hár qıylı dárejede orap turadı.
Asqazan-as sińiriw kanalınıń keńeygen bólimi bolıp, qarın boslıǵınıń joqarǵı bóliminde jaylasqan. Asqazannıń forması almurt sıyaqlı bolıp, onıń kólemi hár kimde hár qıylı boladı.
Asqazan qarın perde menen hámme tárepten oralǵan. Asqazannıń diywalında tómendegi qabatlar: seroz qabat, seroz astındaǵı qabat, bulshıq et qabatı, silekey qabatı hám silekey astı qabatı.
Asqazanǵa túsken awqat sol silekeyli qabattaǵı bezler tásirinde ximyailıq ózgerislerge ushıraydı. Asqazannıń silekeyli qabatında júdá kóp bezler bolıp, olar ózleriniń dúzilisi hám wazıypasına qaray bir-birine parq etedi, olar eki túrge bólinedi: 1/ Asqazan túbi bezleri, 2/ Asqazannıń shıǵıw bólimindegi bezler.
Asqazannıń ózi úsh bólimnen turadı.
1/ Asqazan denesi, 2/ Asqazan túbi, 3/ Asqazannıń keyingi bólimi.
Jińishke ishek-asqazannıń keyingi bóliminen baslanadı. Ol as sińiriw kanalınıń eń uzın bólimi.
Jińishke ishek tómendegi úsh bólimnen ibarat:
1. On eki barmaq ishek-jińishke ishektiń baslanǵısh bólimi bolıp, uzınlıǵı 26-30 sm keledi.
2. Ash ishek-jińishke ishektiń 2/6 bólimin iyeleydi.
3. Janbas ishek-jińishke ishektiń 3/5 bólimin iyeleydi.
Jińishke ishektiń diywalı tómendegi qabatlardan turadı. 1. Sırtqı seroz perde. 2. Seroz astı qabatı, 3. Bulshıq et qabatı, 4. Silekey jer astı qabatı, 5. Silekeyli perde.
Jińishke ishek diywalında jáne limfa túyinleri de boladı. Limfa túyinleri jeke-jeke yamasa bir qanshası toplanıp, ǵuj-ǵuj bolıp turadı.
Juwan ishek-as sińiriw kanalınıń jińishke ishekten keyin dawam etiwshi bólimi bolıp, artqı shıǵarıw tesigi menen tamamlanadı.
Juwan ishektiń uzınlıǵı 1-1,5 metr. Juwan ishekte tómendegi bólimler ayırıp kórsetiledi.
1. Soqır ishek
2. Kóteriliwshi ishek
3. Kese ishk
4. Túsiwshi ishek
5. S sıyaqlı ishek
6. Tuwrı ishek
Soqır ishek juwan ishektiń aqırǵı bólimi bolıp, oń jambas bóliminde jaylasqan. Soqır ishektiń uzınlıǵı hár qıylı boladı, ortasha 5-7 sm. Soqır ishek qaın perde menen hár tárepleme oralǵan. Soqır ishek háreketiniń bolǵanı ushın, onıń jaylasıwı dar hár qıylı boladı hám ózgerip turadı. Onıń artqı medial tárepinen jińishke ishek kelip tutasatuǵın jerden tómenirekte qurt sıyaqlı ósimshe ósip shıǵadı hám soqır ishektiń ajıralmas bólegi sıpatıda jatadı.
Tuwrı ishek-as sińiriw kanalınıń aqırǵı bólimi bolıp, kishi jambas boslıǵında, segiz kóz súyeginiń aldıńǵı betinde jaylasadı. Ol artqı tesik penen sırtqa ashıladı, uzınlıǵı 15-20 sm. Tuwrı ishektiń ishegi tárepinde 3 kese búrme bar. Tuwrı ishektiń silekey astı qabatı jaqs ı rawajlanǵanı ushın ishek bos turǵan waqtında júdá kóp búrmeler payda boladı. Tuwrı ishektiń silekeyli perdesinde juwan ishektiń basqa bólimlerindegi sıyaqlı bezleri, jeke-jeke jaylasqan limfa túynleri bar. Tuwrı ishektiń silekyeli qabatında qan tamırlarınıń kópligi hám olardıń betinde jaylasqanı ushın ol qızǵısh reńde boladı.
Asqazan astı bezi-qarın boslıǵınıń artqı tárepinde 1-11 bel omırtqaları qarsısında, asqazannıń arqasında kese jatadı. Asqazan astı beziniń kópshilik bólegi joqarı qarın bóliminde, kemirek bólegi shep qabırǵa astında jaylasqan bolıp, on eki barmaq ishektiń túsiwshi bóliminen talaq dárwazasına shekem jetedi. Bez úlkenligi boyınsha bawırdan keyin turadı. Bezdiń uzınlıǵı 16-22 cm awırlıǵı 70-90 g. Ol 3 bólimnen turadı. 1/ bası, 2/ denesi, 3/ Quyrıq bólimi.
Bawır-qarın boslıǵınıń joqarǵı qabatında jaylasqan bolıp, diafragmaǵa tiyip turadı. Bawırdıń kópshilik bólimi oń qabırǵa astında jaylasqan. Bawır organizmdegi eń úlken bez bolıp, awırlıǵı 1500 g. Bawır qızǵısh-qara reńde. Bawırdıń uzınlıǵı 20-22 sm eni 10-12 sm, qalıńlıǵı 7-8 sm. Bawırdıń ústingi, astıńǵı hám aldıńǵı tárepleri bar.
Ústingi beti tegis hám dúmpek bolıp, diafragmatın batıqlıǵına tuwrı keledi. Bawırdıń tómengi beti tómenge biraz qaraǵan, jalpaq bolıp, onda eki sagittal shuqırma bar.
Bawırda 5 nai sıyaqlı sistema belgili:
1. Ót jolları. 2. Dárwaza vena tarmaqları. 3. Arteriyalar. 4. Bawır venaları. 5. Limfa tamırları.
Ót-bawırdıń oń bóleginiń astıńǵı betinde jaylasadı. Ót 3 bólimnen: túbi, denesi, moyın turadı.
Ót bawırda islenip shıqqan óttiń artıqsha muǵdarı saqlanatuǵın orın bolıp, sıyımlılıǵı 40-60 sm keledi. Ót qarın perdesi menen tek tómendegi tárepten oralǵan bolıp, qalǵan bólimi bawırǵa biriktiriwshi tkań járdeminde jabısıp turadı. Ót pópeginiń diywalı tómendegi tórt qabattan ibarat. 1. Seroz perde, 2. Seroz qabatı, 3. Bulshıq et qabatı, 4. Slizli perde.