3-ma’ruza: absolyut tanlovchan himoyalar reja

---

3-MA’RUZA: ABSOLYUT TANLOVCHAN HIMOYALAR 
Reja: 
1. Differentsial, yuqori chastotali differentsial -faza himoyalar. Maqsadi va turlari. Tokli bo‘ylama 
diferentsial himoyaning ishlash asosi. Aylanuvchan tokli differentsial himoya sxemalarida 
nobalanslik toklari. 
2. Ishlash kattaliklarini aniqlash va himoyaning sezgirligi va sozlanganligini oshirish. Aloqa simli 
tokli bo‘ylama differentsial himoya va uning bajarilishining xususiyatlari. 
3. Tokli ko‘ndalang differentsial himoya, ishlash asosi, ishlash parametrlarini tanlash, «o‘lik
zona». Ishga tushirish organlari, sezgirlikni tekshirish. Himoyalarning sxemalari va
baxolari. Differentsial himoyalarning elektr energetika tizimida qo‘llanilishi. 
Differensial himoya tez ishlaydigan va absolyut tanlashga ega bo‘lgan himoya hisoblanadi. 
Differensial himoyalar bo‘ylama va ko‘ndalang differensial himoyalarga bo‘linadi. Bo‘ylama 
differensial himoyalar asosan transformatorlar, quvvati katta elektrodvigatellar, generator va 
uzun bo‘lmagan liniyalarda qo‘laniladi. Ko‘ndalang differensial himoyalar esa ikki yoki undan
ortiq parallel liniyalarni himoya qilish uchun ishlatiladi. 
Bo‘ylama differensial himoya. 
Bo‘ylama differensial himoya himoyalanayotgan elementning boshlanish va so‘ngidagi 
toklarni taqqoslashga asoslangan. Toklar qiymati va fazasi bo‘yicha taqqoslanadi. 
Elektr uzatish liniyasining boshlanishi II va so‘ngidagi III toklarni ko‘raylik. Normal rejim 
va tashqi qisqa tutashuvlar vaqtida, masalan K1 nuqtada, (2.17-rasm, a) bu toklar bir-biriga teng 
I
I
=I
II
Himoyalangan liniyada qisqa tutashuv (K2 nuqtada) bo‘lganda (2.17-rasm, b) I
II
=0 
bo‘lib, tenglik buziladi, yaoni
I
I

I
II
Ikki tamondan manbaga ulangan liniyalarda (2.17-rasm, v) ham normal va tashqi qisqa 
tutashuvlarda toklar teng. 
I
I
= I
IIK1
Himoyalanayotgan liniyada qisqa tutashuv bo‘lganda toklar ham qiymat ham yo‘nalishi 
bo‘yicha farq qiladi 
I
I

I
IIK2
Demak, toklar tengligining buzilishi liniyada qisqa tutashuv bo‘lganligini bildiradi. Bu 
belgidan bo‘ylama differensial himoyani bajarish uchun foydalaniladi. 
Bo‘ylama differensial himoyani bajarish uchun liniyaning boshlanish va so‘ngiga bir xil 
transformatsiya koeffitsientiga ega bo‘lgan tok transformatorlari o‘rnatiladi (2.17-rasm, g). 
Ularning ikkilamchi cho‘lg’amlaridan o‘tadigan toklar normal rejim va tashqi qisqa tutashuvlar 
vaqtida KA tok relesi (differensial rele) cho‘lg’amidan qarama-qarshi yo‘nalishda o‘tadigan 
qilib ulanadi. Natijada reledan o‘tadigan tok nolga teng bo‘ladi. 
Lekin amalda bu tok nolga teng bo‘lmaydi. Nobalans toklari hosil bo‘ladi. Buning 
sabablari qo‘ydagilar: tok transformatorlarining magnitlash xarakteristikalari ideal bir xil
bo‘lmaydi; qisqa tutashuv tokida davriy bo‘lmagan (aperiodik) toklarning mavjudligi: 
yuklamasiz kuch transformatori manbaga ulanayotgan vaqtda hosil bo‘ladigan magnitlash 
tokining sakrashi va boshqalar . 

---

2.17-rasm. Bo‘ylama differensial himoyaning ishlash prinsipi 
Bo‘ylama differensial himoya ning noto‘g’ri ishlashini oldini olish uchun nobalans toklari 
(I
nb
) hisobga olinishi kerak. 
Differensial relening ishga tushish toki 
I
ri
=K
z
I
nb his max
/K
I
bu erda Kz=1,3-zahira koeffitsienti; 
KI- tok transformatorlarining transformatsiya koeffitsienti; 
I
nb his. max
- hisobiy maksimal nobalans toki, 
I
nb his. max
= 

iK
ap
K
b
I
q.max
, 
bu erda 

i=0,1- tok transformatorining xatoligini hisobga oluvchi koeffitsient ; K
ap
- qisqa 
tutashuv tokining davriy bo‘lmagan tashkil etuvchisini hisobga oluvchi koeffitsient, RT- 40 
turdagi rele qo‘llanilgan bo‘lsa 2ga yoki RNT turdagi rele ishlatilsa 1,3ga teng; K
b
- tok 
transformatorlarining bir xiligini hisobga oluvchi koeffitsient, 
agar ular bir hil bo‘lsa K
b
=0,5 va har-xil bo‘lsa K
b
=1;

---

 I
q.max
- himoyalanaetgan oboektning manba tomondan hisoblanganda so‘nggidagi maksimal 
qisqa tutashuv toki. 
Himoyaning sezgirligi 
K
s
=I
k.min
/(K
sx
I
h.u
), 
bu erda I
q.min
- himoya zonasidagi minimal qisqa tutashuv toki; 
K
sx
- sxema koeffitsienti; I
hi
=K
I
I
ri
- himoyaning ishga tushish toki.