3-Ma’ruza. Kartografik proyeksiyalar haqida tushuncha

Burchaklar xatosi shundan iboratki, kartadagi burchaklar Yer yuzasidagi shunga 
mos burchaklarga teng bo‘lmaydi. Burchaklar xatoligi konturlaming shaklidagi 
xatolikni keltirib chiqaradi. Kartadagi figuralar yer yuzasidagi shunga mos figuralar 
shakliga o‘xshamaydi, shuning uchun karta bo‘yicha u yoki bu geografik obyektning 
haqiqiy shakli to‘g‘risida fikr yuritish mumkin emas. 
Maydonlar xatoligi shundan iboratki, kartadagi maydonlar masshtabi joy 
o‘zgarishi bilan o‘zgaradi. Masalan, ayrim kartalarda ekvatordan qutblarga tomon 
uzoqlashayotgan paytda kartografik to‘r trapetsiyalarining maydoni aslidagiga 
o‘xshab nafaqat kichrayadi hatto kattalashadi. Bu esa kartani har xil joyida 
joylashgan har xil figuralarning maydonini o‘lchash hamda ularning maydoni 
bo‘yicha bir biriga taqqoslashni qiyinlashtiradi. Shakl xatoligi shundan iboratki, 
obyektlarning kartadagi shakli (figurasi) joydagi o‘ziga mos geografik obyektlar 
shakliga (figurasiga) o
c
xshamaydi. 
Kartografik proyeksiyalar nazariyasida Yer ellipsoid yuzasidagi cheksiz 
kichik doirachalar tekislikda ellips bilan tasvirlanadi va xatoliklar ellipsi deb 
yuritiladi (2.5-rasm). 
Kartadagi xatoliklaming hamma turlari bir-biri bilan bog‘langan va ulardan 
bittasi o‘zgarishi ayni paytda boshqasi o‘zgarishiga olib keladi. Kartada ular xuddi 
bir-biriga qarama-qarshi turgandek va ulardan bittasi kamayishi o‘sha paytda 
boshqasining kattalashishiga olib keladi (2.6-rasm). 
3
Bir paytning o‘zida ham maydonlar tengligini, ham shakllar (figuralar) 
o‘xshashligini va chiziqlar uzunligini saqlab qoladigan kartografik proyeksiya yo‘q 
(2.7-rasm). 
Kartografik proyeksiyalarni tasniflash ikkita bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan 
asosiy belgilar bo‘yicha amalga oshiriladi: 
1) xatoliklar xarakteri (xususiyati) bo‘yicha va 2) yordamchi geometrik yuzadan 
foydalanish usuli (kartografik to‘mi tuzish) bo‘yicha. Kartografik proyeksiyalar 
xatoliklar xarakteriga ko‘ra teng burchakli, teng maydonli va ixtiyoriy 
proyeksiyalarga bo‘linadi.