3-ma’ruza. Kompleks birikmalarning izomeriyasi Reja: Tuzilish izomeriyasi

Ionlanish izomeriyasi

Ayrim kompleks birikmalarning tarkibi bir xil bo’lsa ham, eritmada dissotsilanganda boshqa xil ionlarga parchalanadi. Bunga Gro xloridi – [Pt(NH₃)₄Cl₂]Cl₂ hosilasini misol keltirish mumkin:

[Pt(NH₃)₄Cl₂]Br₂ va [Pt(NH₃)₄Br₂]Cl₂;
[Pt(NH₃)₄Br₂]SO₄ va [Pt(NH₃)₄SO₄]Br₂.
Eritmada ichki sferadagi ionlar tashqi sferadagi ionlar bilan oson almashinadi, shuning uchun ionlanish izomerlari juda inert kompleks birikmalari uchungina olinadi va amalda uchraydi.
Gidrat izomeriya

Gidrat izomerlar tarkib jihatdan bir xil bo’lib, ulardagi suv molekulasining har xil funksiyani bajarishi bilan belgilanadi. Bu holat A. Verner, N. Berrum va R. Gubeyer tomonlaridan CrCl₃ tuzi uchun o’rganilgan: CrCl₃ ^. 6 H₂O bo’z-zangor rangli tuz eritmani binafsha rangga bo’yaydi va Ag⁺ ionlari bilan 1 : 3 nisbatda reksiyaga kirishib Cl^ anionlarini to’liq cho’kmaga tushiradi.

Demak, u [Cr(H₂O)₆]Cl₃ (bo’z-zangor rang) tuzilishga ega.
[Cr(H₂O)₅Cl]Cl₂ ^. H₂O – to`q ko`k rangli modda, 2/3 qism Cl^ cho’kmaga tushadi. [Cr(H₂O)₄Cl₂]Cl ^. 2 H₂O – yashil rangli tuz, faqat 1/3 qism Cl^ cho’kmaga tushadi.


Konformatsion izomeriya

Tarkibidagi -bog’lar atrofida ayrim atomlarning erkin aylanishi natijasida hosil bo’lgan barqaror birikmalar konformatsion izomerlar deyiladi, ya’ni ligandning o’zi fazoviy jihatdan farq qiladigan holatga o’tadi. Masalan, markaziy atom bilan bog’langan 1,3-propilendiamin ikki xil konformatsion holatda bo’la oladi:

Ligand – kreslo ligand – vanna
Ba’zida konformerlar M – L bog’i atrofida aylanishi oqibatida sodir bo’ladi, bu konformatsion izomerlarning energiyasi bir-biriga yaqin bo’ladi: