3-ma’ruza Mavzu: Gidroliz, gidratatsiya va eterifikatsiya jarayonlari

Xlorolefinlar ishlab chiqarish. Ishqor bilan degidroxlorlash orqali 1,1,2-
trixloretandan vinilidenxlorid va 1,3-butadiendan 1,2-dixlorbuten-3 orqali 
xloropropen sintez qilinadi:
2СН
2
Сl-СНСl
2
+Ca(OH)
2
2CH
2
=ССl
2
+CaСl
2
+ 2Н
2
O
2. 
-oksidlar olish. Xlorgidrinlarni ishqor bilan degidroxlorlash orqali -
oksidlar, masalan propilenoksid, epixlorgidrin sintez qilinadi: 
Propilenxlorgidrin Ca(OН)
2
bilan degidroxlorlansa propilenoksid hosil 
bo‘ladi: 

---

Jarayon 
texnologiyasi. 
Yuqorida 
ko‘rib 
chiqilganidek, 
ishqorli 
degidroxlorlash jarayoni kuchli ishqorlarning suvli eritmalari (Ca(OН)
2
va NaOН) 
ta’sirida sodir bo‘ladi, hosil bo‘lgan reaksiya mahsuloti haydash yo‘li bilan 
reaksiya muhitidan ajratib olinadi. НСl ni parchalanishi xlorgidrinlarda oson, 
etanning polixlorli hosilalarida esa qiyinroq sodir bo‘ladi, lekin jarayon atmosfera 
bosimida 100
o
C temperaturada olib boriladi. 
Ishqor bilan gidrolizlash usuli bilan spirtlar ishlab chiqarish.Yuqorida 
bayon qilinganidek, xlorli hosilalar gidrolizi xlor atomini almashinishi bilan 
ortiqcha olingan suv muhitida Na
2
CO
3
(spirtlar olishda) yoki NaOH ishtirokida 
ro‘y beradi (fenollar sintezi). Xlorli hosilalarning reaksiyaga kirishish qobiliyatiga 
qarab gidroliz jarayoni 120-125
o
C dan (allilxlorid gidrolizi) 300-350
o
C gacha 
temperaturada (xlorbenzol gidrolizi) olib boriladi. Aralashmani suyuq holda ushlab 
turish uchun bosimni 0,5-1,0 dan 10 Mpa gacha ushlab turish talab etiladi. Bunday 
sharoitda kontakt vaqti bir necha minutda to 20-30 minutgacha o‘zgaradi. 
Ilgari ushbu xlorli usul bilan spirtlar va fenollar olish keng tarqalgan edi, 
lekin hozirgi paytda iqtisodiy samarali usullar paydo bo‘lishi munosabati bilan 
uning ahamiyati yo‘qoldi. Fenolni xlorbenzoldan olish reaksiyasi:
Fenol olishning boshqa usulida benzolni oksidli xlorlash va oksixlorlash 
bosqichida НСl ishtirokida xlorbenzolni gaz fazasida gidrolizlash quyidagi 
ko‘rinishga ega (Pashig usuli):
Natijada xlor umuman sarflanmaydi, umumiy jarayonda benzolni fenolga 
oksidlanishi sodir bo‘ladi.
Ishqoriy gidroliz reaksiyalari bilan ko‘pgina xlorfenollar olinadi. Masalan, 
geksaxlorbenzoldan pestitsidlar pentaxlorfenol va natriy pentaxlorfenolyat sintez 
qilinadi:
Spirtlar olishda xlorli hosil alar gidrolizi allil spirti sintez qilishda o‘zining 
ahamiyatini saqlab qoldi: 
2CH
2
=CHCH
2
Cl+Na
2
СO
3
→ 2CH
2
=CHCH
2
OH+2NaCl+CO
2 
Allil spirti СН
2
=СН-СН
2
OН (suyuqlik bo‘lib, T
qay.
= 96,2
o
C) ftal, fosfat va 
boshqa kislotalarning allil efirlari ishlab chiqarishda qo‘llaniladi (ushbu efirlar 
monomer hisoblanadi); u glitserin sintezida oraliq modda bo‘lib xizmat qiladi. 
Allilxloridni katalizator ishtirokida (bir valentli mis xlorid) suv bilan gidrolizlash 
orqali ham allil spirti olish mumkin: 

---

Gidroliz jarayoni0,2%-li Cu
2
Cl
2 
eritmasida 2,0-2,5% li xlorid kislota 
ishtirokida 80
o
C olib boriladi. Oraliq mahsulotlar diallil efir va propion aldegid 
hosil bo‘ladi.