3 ma’ruza. Tabiiy ipak ishlab chiqarish texnоlоgiyasi. To’quvchilik sanоati. Iplarni qayta o’rash jarayonining maqsadi va mоhiyati. Tandani oxorlash

 
XOM ASHYONI SAQLASH TANLASH VA BURAMLARNI 
AJRATISH 
Ipak yaxshi shamollatiladigan, quruq omborlarda saqlanishi kerak. Xonalagi 
xavoniig nisbiy namligi 50-60 bo’lishi zarur. 
Ipak pishitish korxonalariga xom ashyo ko’pincha partiyalarda keladi: 
mashinalar bekor turmasligi uchun alohida mayda va xossalari yaqin bo’lgan ipak 
partiyasidan kattalashtirilgan partiyalar tuziladi. Partiyaga kirayot-gan ipakning 
yugonligi bir xil bo’lishi, pillalar bir navli va bir xil rangli bo’lishi va ikki sortdan 
ko’p bo’lmasligi kerak. 
Kalava ipak va bobinaga o’ralgan sun’iy ipak nuqsonsiz bo’lsa, to’g’ridan 
to’g’ri ishlab chiqarishga yuboriladi. 
IPAKNI QAYTA O’RASH VA PISHITISHGA TAYYORLASH 
Tabiiy ipak, ipak pishituv fabrikalariga kalava shaklida keltiri-ladi. 
Bunday ipakni uziilishlari kam bo’lishi uchun kayta o’rashdan oldin ham ipak 
tayyorlov operasiyasidan o’tkaziladi (xo’llanadi, siqiladi. titiladi va quritiladi). 
Qaytadan o’rash vaqtida yopishgan ipaklar ajratiladi, ingichka joyilari va nuqsonlari 
bo’lsa, olib tashlanadi va tozalanadi. 

---

Xom ipakning bir-biriga yopishib kalgan joylaridagi serisinni yumshatish 
maqsadida ipak qo’llaniladi. Bundan tashqari, xo’llash natijasida ipak silliq, 
egiluvchan, gigroskopik va kam elektrlanuvchan bo’lib qoladi. Ipak maxsus 
emulsiya bilan xo’llanadi; uning tarkibiga sovun, moy, glesirip va aptissitiklar 
kiradi. 
Arag ipakning og’irlashishi 3 % dan ertik, ortiq bo’lmasa, normal hisoblanadi. 
Ipak xo’llanib va og’irlanib bo’lgandan keyin unda 130-200 % suv bo’ladi. Bu 
suvning bir qismi sentrifugada siqilgandan keyin ipakda 70-110 % gacha iamlik 
qoladi. 
Qaytadan o’rash natijasida xom ipak uzilmasligi uchun yopishgan qolgan 
joylarini qo’lda oxistagina ajratiladi. Buning uchun ipak kalava gorinontal 
o’rnatilgan ipaklarga osiladi va ishchi kapavaning ichki tomoniga urib-urib qo’yadi, 
so’ngra ipakni tekislab-turrilab, yopishib qolgan joylarini ajratadi va normal namlik 
qolguncha quritiladi. Quritilgandan keyin tabiiy ipakning namligi 11-20 % gacha 
kamayadi, sun’iy ipakning esa 13-15 % pcha kamayadi. Ipak kamerali quritgichda 
(sushilkada) issiq havo yordamida quritiladi. 
Quritish vaqti 100-200 min. bo’lib, kalavaning og’irligiga va ipakning 
yo’g’onligiga bog’liq. 
Sun’iy ipak pishitishdan oldin u moylanadi yoki oxorlanadi. Natijada ipak 
yopishqoqroq va uzilishga pishiqroq bo’ladi. Bundan tashqari ipakning elektrlanishi 
yo’qoladi, qayta o’rash va pishitish paytada kam uziladi.