3-mavzu. Bilimlar iqtisodiyotida ijtimoiy kapitalni roli va ahamiyati
Download 86.06 Kb. Pdf ko'rish
|
3-mavzu амалий
|
3-mavzu. Bilimlar iqtisodiyotida ijtimoiy kapital. 1. Bilimlar iqtisodiyotida ijtimoiy kapitalni roli va ahamiyati. 2. Ishonch ijtimoiy kapitalning tarkibiy qismi sifatida. 3. Ijtimoiy kapitalning iqtisodiyotga ta’siri. 4. Korxona ijtimoiy kapitaliga investitsiyalar.
Hozirda
"ijtimoiy kapital" atamasi iqtisodiy adabiyotlarda keng qo’llanilmoqda. Bu ajablanarli emas: jamiyat rivojlanishining yangi bosqichida iqtisodiyot tuzilmasining turi ijtimoiy kapitalning holatiga bog'liq hisoblanadi. Ijtimoiy kapitalning sifati yuqori bo'lgan jamiyat yangi tashkiliy shakllarni joriy qilish, ijtimoiy aloqalarning yangi turlaridan foydalanish, yirik ierarxik tuzilmalardan kichik firmalarning moslashuvchan tarmog'iga o'tish, markazlashtirilgan subsidiyalar va boshqa davlat ko'magisiz yirik ishlab chiqarish dasturlarini yaratish va amalga oshirish imkoniga ega bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, biron bir mamlakat rivojlanish strategiyasining nisbiy ustunliklarini baholashda nafaqat an'anaviy kapital va resurslarni, balki ijtimoiy kapitalni ham hisobga olish zarurdir. Jahon bankining ta'rifiga ko'ra, ijtimoiy kapital – bu jamiyatda sifat va miqdor jihatdan ijtimoiy munosabatlarni shakllantiradigan institutlar, munosabatlar va normalardir. Ijtimoiy kapital nafaqat jamiyatni qo'llab-quvvatlovchi (jipsligini, birdamligini ta’minlovchi) institutlarning yig'indisi, balki uning turli qismlarini bir- biriga bog’lab turuvchi “yelim”dir. Bunga insonlar o’rtasidagi gorizontal aloqalar, ijtimoiy tarmoqlar va turli jamoalarning mahsuldorligi va farovonligiga ta'sir qiluvchi normalar (me’yorlar) kiradi. Birinchi marta "ijtimoiy kapital" atamasi qishloq jamoalarining maktab markazlarini o'rgangan L.D.Hanifanning asarlarida paydo bo'ldi 1 . Ushbu atama "odamlarning kundalik hayotida katta ahamiyatga ega bo'lgan o’zaro aloqalarni" ta'riflash uchun ishlatilgan. Keyinchalik, ijtimoiy kapitalni ilmiy asoslarini takomillashtirishga muayyan darajada hissa qo'shgan olim D.Jeykobs bo’lib, u urbanizatsiyalashgan sharoitda ijtimoiy munosabatlarni o'rgangan. U bu atamani
1 Hanifan L. J. The rural school community center //Annals of the American Academy of Political and Social Science. – 1916 – № 67. – P. 130–138; The Community Center. – Boston, 1920.: Social capital: civic community, organization and education. http://www.infed.org/ biblio/social_capital.htm
“Buyuk Amerika shaharlarining hayoti va zavoli” nomli klassik asarida ishlatgan va shahar tipidagi eski dahalarda joylashgan ijtimoiy aloqalarning zich tarmoqlari jamoat xavfsizligini ta'minlovchi ijtimoiy kapital shaklini yaratgan deb ta’kidlaydi 2 .
oldi, uning asosini ijtimoiy kapitalning pasayishi tendentsiyasi tashkil etdi. Amerikaliklarning asta-sekin o’z-o'zini tashkil qilish (shakllantirish) qobiliyatini yo'qota boshlaganligi R.Putnamning tadqiqotlarida tasdiqlandi. Agar biz milliy ijtimoiy kapitalning hajmini hisoblash uchun ikki ko’rsatkich – ishonch indeksi va jamoat birlashmalariga a'zolik ko'rsatkichidan foydalansak, unda XX asrning so'nggi o'n yilliklarida turli xil ixtiyoriy uyushma va birlashmalar (ota-onalar qo'mitalaridan tortib ayollar maslahat klublari va bouling o’yini to’garagi klublariga qadar) a'zolarining soni 25-50% ga kamaygan; ishdan tashqari norasmiy muloqotga sarflanadigan vaqt chorakka, jamoat tashkilotlaridagi ishlarga sarflanadigan vaqt esa qariyb ikki baravarga kamaygan. Ishonch indeksi ("Odamlarga ishonish mumkinmi?" degan savolga ijobiy javoblar ulushi) 1979 yildan beri qariyb uchdan birga kamaygan. Tadqiqot davomida olingan ma'lumotlar keyinchalik R. Putnamga ijtimoiy kapitalni fuqarolik jamiyatining mavjud bo’lishi bilan bog'lashga yordam berdi. Turli jamoalarning madaniyati va iqtisodiy farovonligining o'zaro bog'liqligini o'rganib, u moddiy farovonlik ijtimoiy kapital rivojlanishining sababi emas, aksincha iqtisodiy o’sish rivojlangan fuqarolik mavjud bo'lgan mamlakatlarda yuzaga keladi degan xulosaga kelgan 3 .
olim P.Burdye hisoblanadi. U ushbu tushunchani "haqiqiy yoki potentsial resurslarning yig'indisi, qaysikim kuchli tarmoqqa kiritilishi orqali birlashtirilgan yoki o’zaro majburiyatlar va e’tirofning ozmi-ko’pmi institutsionallashgan munosabatlari" 4 deb ta'riflaydi. Uning qarashlarida asosiy muhim jihat, muayyan bir resursni yaratish maqsadida doimiy ravishda guruhlarda qatnashib, individlar tomonidan yig’ilib boradigan foydaga (nafga) qaratilgan. "Guruhga a'zo bo'lish orqali to'planadigan foyda kelgusidagi birdamlik uchun asos bo’lib xizmat qiladi" 5 . Burdye ta'rifidan ma'lum bo'ladiki, birinchidan, ijtimoiy munosabatlar shaxslarning
2 Jacobs J. The Death and Life of Great American Cities. – N. Y., 1961. – P. 138. 3 Putnam R. Tuning in, Tuning out: the Strange Disappearance of Social Capital in America //Political Science and Politics. – 1995. – Vol. XXVIII. – № 4. – P. 666; Bowling alone: the collapse and revival of American community. – N. Y.: Simon Schuster, 2000. 4
Бурдье П. Социология политики. – М., 1993. – С. 84. 5
Бурдье П. Структуры, Habitus, Практики // Современная социальная теория: Бурдье, Гидденс, Хабермас. – Новосибирск, 1995. – С. 18. guruh yoki jamoa resurslaridan foydalanish imkoniyatini ochib beradi; ikkinchidan, ijtimoiy kapitalning sifati ushbu resurslarning sifatiga tenglashtiriladi. Ijtimoiy kapital - uyushgan o'zaro hamkorlik mahsuli bo’lib, u individual emas, balki ijtimoiy xususiyatga ega hisoblanadi. Amerikalik sotsiolog A. Portesning fikricha, iqtisodiy (moliyaviy) kapital bank hisobvaraqlarida, inson kapitali insonlarning aqllarida (boshlarida), ijtimoiy kapital esa insonlar o’rtasidagi munosabatlarga xos hisoblanadi. Ijtimoiy kapitalga ega bo'lish uchun inson boshqalar bilan aloqada bo’lishi kerak va bu "boshqalar" – afzalliklarga (ustunliklarga) ega bo’lishining haqiqiy manbaidir. Ijtimoiy kapital sotsial uyushgan ijtimoiy tizim faoliyatining elementi sifatida xususiy mulkka tegishli bo'lishi mumkin emas, u ijtimoiy mulk (ne’mat) hisoblanadi. Alohida tashkilotning mulki bo'lmagan ijtimoiy kapital har bir tashkilot tomonidan imkon qadar ko'proq foydalanish imkoniyatini yuzaga keltiradi. Ijtimoiy kapitalning ikki shakli mavjud - tarkibiy (tarmoqlar, birlashmalar, institutlar, shuningdek, ularning faoliyatini tartibga soluvchi qoidalar va tartibotlar) va kognitiv (munosabatlar, normalar, xatti-harakatlar, umumiy qadriyatlar, ishonch). Ushbu shakllar nisbatan alohida va mustaqildir. Ular avtonom ko’rinishda mavjud bo’lishi mumkin, ya’ni u yoki bu institut, u yoki bu tartibot kabi, biroq, insonlarning ularga ishonchi darajasi unchalik yuqori emas. Shu bilan birga, turli vaziyatlarda, muayyan bir rasmiy tashkilotlar mavjud bo’lmasada odamlar o'rtasida yuqori darajadagi o’zaro ishonchni kuzatish mumkin. Ijtimoiy kapital turlarini uning shakllanish darajalariga nisbatan qarab ko'rib chiqish mumkin. (1.3-jadval)
Download 86.06 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|