3-Mavzu: Buyuk mutafakkir olimlarining ta’lim tizimiga falsafiy qarashlari

uning o’z tarbiyalanuvchilari bilan muloqot olib borish mahoratini taqozo ztadi. Buning uchun esa u gapirishni bilishi lozim. Gapirishni muloqot olib borishni doimo urganib borish korak.
Pedagogik jamoa bilan, bolalar guruxlari, ayrim o’qupchilar bilan gaplasha olishi kerak. U darsni samarali olib borishi uchun gapirishni bilishi, suhbat, lektsiya, hikoya qilish kabi usullardan foydalanishi lozim. Birinchi navbatda uqituvchi suxbatni boshlaganda, gapni masalaning qo’yilishidan boshlashi mumkin. Bu masalada bulajak suhxbatning mahnosi mulajassamlashgan bo’ladi. Mavzuga diqqatni tortishga urinib kurish ham mumkin, bunda gapni erkin, qiziqarli faktni mahlum qilshpdan boshlasa bo’ladi. Suhbatni tugallash ham muhim ahamiyat kasb etadi. U turlicha bo’lishi mumkin. Asosiy g’oyalarni yana bir marta qisqacha bayon qilib berish mumkin uni shehriy satrlar bilan tugallasa ham bo’ladi.
Bu qoidalarga rioya etish pedagogning so’zlari o’qo’vchilarga zarur tahsir kursati uchui shartmiaroit yaratadi. So’z bilan tahsir ko’rsatishni amalda qo’llanish o’z hissiyotlarini, ijodiy tahsirlanishini boshqarish ko’nikmalariga va o’z his-tuyg’ularini ifodalash uchun aniq shaklni topa bilishg’a asoslanishi lozim. Bu sohada aktyor ishi osonroq ekanligini ehtirof qilish kerak. Taьlim-tarbiya ishi rahbarning doimiy tuttgan yo’li ba’zan pedagogika his-tuyg’ular va fikrlarni so’z bilan ifodalashda qolibda ish tutishga olib keladi. Ko’pincha suz bilan ifodalashning bir qolibdaligi uqituvchi hayajonlanganda va jiddiy ayb, gunoh qilgan o’quvchilarni qoralash lozim bo’lganda yaqqol ifodalanadi.
Imo-ishora yuz harakatlari bilan tahsir ko’rsatish mumkin. Bunda ham imo-ishoralar so’z-tovush nugqini to’sib quymasligi kerak. Ogzaki tahsir qilish mazmuni tahsir qiluvchi tahsir ko’rsatishnipg aniq turiga bogliq. Agar biz tahsir qiluvchi nasihatdan foydalayasak, nutqimiz nihoyatda muxtasar bulishi lozim. Tahsir qiluvchi tahsir ko’rsatish uchun uziga xos narsa faqat narsaning mazmutgi emas, balki nutqniig ohangdorligi, bo’sgi hamdir.
Hatto oddiy nutqda ham agar kuchli ta’sir qiluvchi ta’sir ko’rsatish vazifasi qo’yilmasa, faqat axborotning mazmuni emas, gapiruvchining so’zlashish ohangi ham idrok etiladi. Nutq texnikasini takomillashtirish uchun o’z ovozini chetdan turib eshitish muhimdir. Bu urinda magnitafon o’qituvchilarga bebaho yordam beradi. Og’zaki tahsir qilishning har xil turlarini magnit lentasiga bir necha marta yozib olib, eshitib kurish zarur, shunga erishish kerakki, u galdan bu galga ovoz ohangi tobora aniqroq bulib borsin, hal etilayotan vazifaga tobora mos kelib, suzlovchining individual xususiyatlarini juda mukammal ifodalaydigan bo’lsin.
Pedagogik jarayonda qullanadigan uzaro fikr almashishining asosiy shakllari tahlil qilish va ularga tahrif berish darsni vaqtda. bulajak uquvchining kasb-koriga uz-o’zini tarbiyalaigi uchun ham pedagogik muomala madaniyatini takomillashtirish uchun ham asos bo’lib xizmat qiladi.
Tilshunoslik bolalar nutqni kattalarga tahlid qilish yuli bilan egallab olishlarini isbotlab beradi. O’qituvchi nutqi o’quvchilar uchun namuna va ularga tahsir etish vositasidir. Kichik sinf uquvchilarining nutqlari uncha o’smaganligi sababli kattalar nutqidagi yaxshi jihatlariga ham, yomon tomonlariga ham bir xilda taqlid qilaveradilar. O’qituvchi nutqining xususiyatlari va nuqsonlari tarbiyalanuvchilar nugqining xususiyatlari va nuqsonlariga aylanib qoladi. SHuiing uchun o’qituvchilar nutqiga goyat katga talablar qo’yiladi. O’qi^uvchining nutqi adabiy til mezonlariga javob berishi va bolalarning yoshiga mos, ularga tushunarli bo’lishi kerak, o’qituvchi o’z nutqida ko’prok sinonimlardan antonimlardan foydalanish kerak.
Buning uchun u shoshilmasdan duduqlanmasdan, ona tilidagi hamma tovush so’zlarni to’tri, aniq, burro, orfografiya normalariga rioya qilib talaffuz eta bilishi kerak. O’qtuvchi ko’pincha bolalarga berilgan savolni bir necha marta takrorlaydi, bu berilgan savolni to’g’ri tushunib olishta, vujudga kelgan pauzani