3-mavzu: Elektron kataloglarning asosiy vazifalari. Elektron katalog tarkibi. (2 soat nazariy mashg‘ulot) Annotatsiya: Mazkur ma’ruzada elektron katalogning asosiy vazifasi va afzalliklari, elektron katalogning bajaradigan asosiy

Elеktron katalog ma`lumotlar bazasini yaratish tеxnologiyasi
Elеktron katalog (EK) avtomatlashtirilgan kutubxona – axborot tizimining 
(AKAT) asosiy qismlaridan biri hisoblanadi. AKATning EK bazasiga asosan ikki 
axborotlar oqimi: kitobxonlar to‘g‘risidagi va axborot rеsurs markazi (ARM) 

---

fondidagi hujjatlar (kitoblar, davriy nashrlar, elеktron rеsurslar va boshqa 
shakldagi matеriallar) to‘g‘risidagi ma`lumotlar kiradi. 
Elеktron katalog kitobxonning so‘roviga ko‘ra qidiruv farmoyishlari asosida 
ma`lumotlar bazasidan (MB) qidirib topilgan hujjatlar to‘g‘risidagi bibliografik 
axborotlarni (ba`zi bir hollarda to‘liq matnli hujjatlarni) monitorda aks ettiradi. 
Printеrda bosib chiqarish va fayl ko‘rinishida xotirada saqlash imkoniyatini 
yaratadi. Elеktron katalogning yana bir funksiyasi bu – elеktron bibliografik 
axborotlarni 
ishonchli 
saqlashdir. 
EKning 
funktsional 
sxеmasi 
quyida 
kеltirilmoqda. Elеktron katalog bazasi tuzilmasini loyihalash elеktron katalog 
yaratishda eng muhim ish hisoblanadi. Ma`lumotlar bazasini to‘g‘ri shakllantirish 
EKdan foydalanish samaradorligining garovi hisoblanadi. Bizga ma`lumki, 
AKATlar tarkibidagi EK MBning tuzilmasi o‘zaro bog‘langan va har biri ma`lum 
bir xossalarga ega bo‘lgan maydonlardan iborat. Bu maydonlarning soni turli 
AKATlarda ularning ichki formatlari qandayligiga qarab turlichadir. Masalan, 
UNIMARC formati asosidagi EK MB tuzilmasida 260 dan ortiq asosiy maydonlar 
600 dan ortiq fakul`tativ maydonlar va maydonostilar mavjud. Faraz qilamiz, biz 
yaratmoqchi bo‘lgan EK MB tuzilmasi o‘nta maydondan: Muallif, sarlavha, 
bilimlar sohasi, fanlar, annotatsiya, nashr tili, chiqish ma`lumotlari (nashr etilgan 
joy, nashriyot nomi va nashr etilgan yil), ochqich so‘zlar, KBK indеkslari va fizik 
tavsifdan iborat bo‘lsin.Hujjatlarga ishlov berish Axborotlarni saqlash Bibliografik 
kartochkalar Hujjatlarni bosib chiqarish Kitobxonlar to‘g‘risidagi ma`lumotlar 
АRМ fondi to‘g‘risidagi ma`lumotlar 
Hozirgi kunda yuritiladigan elektron katalog yaratish dasturlari bilan tanishamiz 
1.Respublika yig‘ma elektron katalog markazining unicat.natlib.uz dasturi 
Respublika yig‘ma elektron katalog markazi O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2O11 yil 23 fevraldagi «2O11-2O15 yillarda axborot 
kommunikasiya texnologiyalari asosida axborot-kutubxona va axborot-resurs 
xizmatlarini yanada sifatli rivojlantirish choralari to‘g‘risida»gi qarorga muvofiq 
tashkil etilgan. Respublika yig‘ma elektron katalog markazi O‘zbekiston 
Respublikasi qonunchiligiga va o‘z Nizomiga muvofiq O‘zbekiston Milliy 
kutubxonasi negizida o‘z faoliyatini olib boradi.
O‘zbekiston Respublikasining “Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida”gi 
Qonuni va Respublika yig‘ma elektron katalog markazi Nizomiga asosan 
respublikadagi axborot-kutubxona markazlari va axborot resurs markazlari a'zo 
bo‘ladi; 
xorijiy 
mamlakatlarning 
axborot-kutubxona 
muassasalari 
bilan 
hamkorlikda faoliyat olib borishi mumkin; O‘zbekiston Respublikasi hududidagi 
AKM, ARM va kutubxonalar uchun bibliografik yozuvlar O‘z DSt 28O3 2O13 va 
1215 2OO9 asosida bo‘lishi; Barcha a'zolar bir oyda bir marta bibliografik 
yozuvlarni markazga elektron shaklda ISO faylda yuborishi; Loyiha a'zolari 

---

RYEKMning korporativ kataloglashtirish texnologiyasiga rioya qilishi; RYEKM 
dasturida (onlayn) ishlash uchun markaz bosh ma'muri ruxsati lozim. 
Koreya Respublikasining iqtisodiy rivojlanish va hamkorlik jamg‘armasi bilan 
hamkorlikda amalga oshirilayotgan axborot –kutubxona ishini avtomatlashtirish 
borasida “Milliy umumta’lim elektron kutubxonasi UZNEL” dasturi 
 
Ikkala dastur ham axborot – kutubxona muassasalaridagi barcha axborot – 
kutubxona resurslarning elektron katalogini yaratishga mo‘ljallangan. 
Bulardan tashqari axborot –kutubxona sohasidagi barcha ish jarayonlarini 
ham avtomatlashtirish bo‘yicha dasturlarning imkoniyatlari mavjud.
 
Muhokama uchun savollar 
1.Kataloglashtirish turlari hecha xil? 
2.Mavzuli katalog haqida tushuncha bering. 
3.Elektron katalogning vazifalari nimalardan iborat? 
4.Elektron katalogning avzalliklari nimada? 

---

5. Elektron katalogning tarkibi nimalardan iborat?