3-mavzu. Jismoniy tarbiya va sport bilan shugullanuvchilarning o`z-o`zini nazorat qilish. Ovqatlanish gigiyenasi. Reja

Turli muddat davom etadigan ishlarni bajarish va:^tida anaerobik va aerobik engrgiya hosil bo’lishining nisbatlari

	Eiergiya hosil qilish jarayoni
Maksimal unum bilan			aerobik			sarflanadigan
ishlanadigan						energiya
	kkal	^ak>	kkal	°|'o
10 s	25	85	4	15	29
1 mii	40	65-70	20	30—35	60
2 min-	45 45	50 30	45 100	50 70	90 145
10 min 30 min 60 min 120 min	35 30 20 15	10-15 5 2 1	250 700 1300 2400	85-90 95 98 99	285 730 1320 2415

balar hisobiga hamda 30—40% i aerobik manbalar hisobiga ta’min etpladi. 600—800 m. ga yugurish vaqtida, 200 m. ga suzilganida, baydarka va kanselarda 500 m. masofaga eshkak eshilganida, 1500 m. masofaga konki bilan yugurish vaqtida anaerobik va aerobik manbalar hisobiga ishlab chiqariladigan ener-giyaning miqdori taxminan bir-biriga teng keladi. Bundan ko’ra uzunroq bo’lgan masofalarda energiya bilan ta’miklanish ko’proq aerobik jarayonlar xisobiga amalga oshiriladi.

Glikoliz yo’li bilap anaerobik energpya hosil kilishda isrofgarchilik ko’p bo’ladi, glikogen ko’p miqdorda sarf qiliiadi, chunki bunda mavjud bo’lgan energiyaning faqat bir qismidangina foydalaniladi (glikoliz vaqtidagi parchalanish maxsuli bo’lmish sut kislotasy o’z tarkibida yana anchagina energiya zapasini saqlab qoladi). Aerobik jarayon davomida glikogen SOz va N₂0 ga qadar larchalapadi hamda to’llangan energiyadan to’la ravishda foydalaniladi.
Ko’proq aerobik ish bajarilgan zaqtda energiyaning 50—60% i yog’larning oksidlanishi hisobiga va 40—50%i glikogen hisobiga ta’min etiladi. PANOdan ortib ketadigai darajada intensiv ish bajarilgan vaqtda energiya bilan ta’minlashning anaerobik mexanizmlarini ham qo’shib hisoblagaida glikogenning sarflanish miqdori ancha ortib kstadi. Agar ishning intensivligi individual MPQ (tomir urushi har minutda 100—120 zarb) ning 25—30% iga to’g’ri keladigan bo’lsa, u holda glikogen 8—10 soat ishlash uchun etarli bo’ladi. Bunda ishning intensivligi 1,5 soatga, MQPning 75—85% iga to’g’ri keladi.
Glikogen zapaslari tugab qolgan vaqtda ishni nisbatan pastroq darajadagi intensivlik bilan faqat yog’ kislotalarining parchalanishi hisobiga davom ettiri-lishi mumkin. Nagruzka vaqtida jigar glikogeni muskullarga energiya sarflash uchun amalda foydalanilmaydi. U markaziy nerv sistemasini ta’min etuvchi qon tarkibida qand mikdorini maromiga etkazadi. Norma bo’yicha 1 l qonda 1—2g glyukoza {120 mg%) bo’ladi, organizmdagi butun qon tarkibida esa 5—6 g glgokoza bo’ladi, xolos. Basharti qondagi kandning miqdori xar bir litr qonga 0,5 g ga qadar (50 mg%) kamayib ketsa, u holda miyaning oziqlanishi keskin darajada yomonlashib ketadi {gipoglikemik koma), hushdan ketish, bo’shashish hollari sodir bo’lib, bu xol o’lim bilan tugashi ham mumkin. Qondagi qand miqdorining har bir litr qonga 0,7 g ga kadar kamayib ketishi charchoqka sabab bo’ladi. TsNSning etarli darajada oziklanmasligi buniig sa-babi xisoblanadi. Muskullar ishlab turgan vaqtda 1 minutda 3—4 g qand sarf qilinadi. Agar bunda kon tar-kibidagi qand sarf qilinganda edi, u xolda gipoglikemik koma oradan bir minut o’tishi bilanoq boshlangan bo’lur edi. Mana shunday hol yuz bermasligi uchun nagruzka vaqtida glyukozaning qondan muskullarga o’tishiga tormoz beriladi, bunga o’sha jarayonni ta’min etib turadigan insulin ishlab chikarishni blokirovka qilish yo’li bilan erishila.di. Bunda yana osmotik bosim xi-sobiga glyukozaning muskullarga o’tishini qiyinlashti-radigan fermentlar xam ishlab chikariladi.