3-мавзу. Мантиқий боғловчилар. (2 соат) Режа: Мулоҳаза тушунчаси

1.Инкор амали. Исталган ўзгарувчили мулоҳаза билан бирга кўринишида белгиланган иккинчи ўзгарувчили мулоҳаза берилган бўлсин.
2-таъриф. мулоҳазанинг инкори деб аталган мулоҳаза шу билан характерланадики, х мулоҳаза “ч” қийматни қабул қилганда, мулоҳаза “ё” қийматни қабул қилади ва аксинча.
Демак, мулоҳазалар мантиқининг энг содда амали бу инкор амали бўлиб, оддий тилдаги манфий сифатдош “эмас” га тўғри келади. Бу амал “͞“ символ билан белгиланади. Агар бирор мулоҳаза, масалан, “бугун ҳаво совуқ” бўлса, у ҳолда - янги мураккаб “бугун ҳаво совуқ эмас” мулоҳазадан иборатдир. мулоҳаза “ эмас” деб ўқилади.
Шунинг учун, агар чин мулоҳаза бўлса, у вақтда ёлғон мулоҳаза бўлади, ва аксинча, ёлғон бўлса чиндир.
Инкор амалининг таъсирини қуйидаги чинлик жадвали кўринишида тасвирлаймиз:

ч	ё
ё	ч

Худди шу жадвални инкор амалининг таърифи сифатида қабул қиламиз ва бошқа мантиқий амаллар учун ҳам шунга ўхшаш жадваллардан фойдаланамиз. Улар чинлик жадвали дейилади. Бу жадваллардан фойдаланиш қулай бўлиб, улар математик мантиқнинг кўп бўлимларида ишлатилади.
2.Конъюнкция (мантиқий кўпайтма) амали. ва ўзгарувчи мулоҳазалар устида бажариладиган конъюнкция (лотинча conjunctio - боғлайман сўзидан) амалини кўринишда ва бу амал натижасида ҳосил бўлган янги мураккаб мулоҳазани кўринишда белгилаймиз.
3-таъриф. “Ва” боғловчисига мос келувчи мантиқий амалга конъюнкция амали деб айтамиз. ва мулоҳазаларнинг конъюнкцияси ва мулоҳазалар чин бўлгандагина чин қийматни қабул қилиб, қолган ҳолларда эса, ёлғон қийматни қабул қилади.
кўринишдаги мулоҳаза « ва » деб ўқилади. Кўриниб турибдики, бу таъриф “ва” боғловчининг маъносига тўлиқ тўғри келади. Ҳақиқатан ҳам “5 сони тоқ ва туб” мулоҳаза чин, чунки уни ташкил этувчи “5 сони тоқ” ва “5 сони туб” ҳар иккала мулоҳаза ҳам чин. “10 сони 5 га бўлинади ва 7>9” мулоҳаза ёлғон, чунки мураккаб мулоҳазани ташкил этувчиларидан бири, чунончи “7>9” ёлғондир. Конъюнкция таърифини қуйидаги чинлик жадвали кўринишида ёзиш мумкин:

ч	ч	Ч
ч	ё	Ё
ё	ч	Ё
ё	ё	Ё