3-mavzu. Metallarning kristallanish jarayonlari. Kristallanish jarayonining mexanizmi va kinetikasi. Asosiy tushunchalar. Po‘lat quymalarning ichki tuzilishi. Metallarda polimorf

Proporsionallik chegarasi xam bor. Bunda yuqoridagi chiziqli bog„lanish, chiziqligdan 

0,002%  ga  oqqaniga  aytiladi.  Ko„pchilik  po„latlar  va  alyuminiy  qotishmalari  uchun 

proporsionallik (mutanosib) va elastik deformatsiya chegaralari amalda bir chegarada - bir xil. 

 

 

 

 

R

pr

 - proporsionallik chegara yuklamasi. Mutanosiblik. 

    R

el

  -  elastik  uzayishning  chegara  yuklamasi.  Turli  metallar  uchun  bunda  qoldiq 

deformatsiya 0,005 - 0,005% orasida bo„ladi.   

Agar  namunaning  tajribadan  oldingi  ko„ndalang  kesim  yuzasi  F

o

ga  teng  bo„lsa, 

materialning proporsionallik va elastiklik chegara kuchlanishlari quyidagicha aniqlanadi.   



pr

 = R

pr

/F

o

;



el

 = R

el 

/ F

o 

kg/mm

2

. 

 

Qo„yilgan  yuklama  ortib,  S  nuqtaga  kelsa,  yuklama  deyarli  ortmasa-da  namuna 

uzayaveradi. Bunga oquvchanlik chegarasi deyiladi. Bu holda qoldiq deformatsiya 0,2% ga teng. 

Oquvchanlik chegaradagi kuchlanish: 



pr

 = R

o

/F

o      

 kg/mm

2

. 

 

Qo„yilgan  yuklama  R

max

  ga  etganda  (V  nuqtada)  R

max

qiymatga  kelganda  namunada 

bo„yincha hosil bo„la borib, u R

k

 yuklamada (K nuqtada) uziladi.  

Plastik deformatsiya vaqtida metallning kristallik panjarasi buzilibgina qolmasdan, balki 

unda donalar muayyan tartibda joylashib ham qoladi, bu hodisa teksturalanish deb ataladi. 

Teksturalanish darajasi deformatsiya darajasiga bog„liq. 

 

Nazorat savollari: 

1. Deformatsiya nima? 

2. Elastik deformatsiya nima? 

3. Teksturalanish qanday hosil bo„ladi? 

4. Dislokatsiya nima? 

5. Puxtalanish nima? 

6. Temperatura ta‟sirida qattiqlik ortadimi? Kamayadimi? 

7. Toza metall bilan qotishmaning rekristallanish harorati orasida nima fark bor.