3-mavzu. Talab va taklif tahlili asoslari

 

 

 

 

 

3.8-rasm. Chiziqli talab grafigi 

P 

A 

b

a

 

P

b

a

Q

d







 

0 

Q 

B 

a 

---

Talab  funksiyasi  chiziqli  bo`lgani  uchun  narx  (P)  noldan 

b

a

  gacha 

o`zgarganda,  talabning 

Q

d

  qiymati  AB  to`g`ri  chizig`i  ustida  yotadi.  Endi  3.3-

jadvalda keltirilgan talab funksiyasi grafigini chizamiz (3.9-rasm). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.8-rasm. Daftarga bo`lgan chiziqli talab grafigi 

 

0



P

  bo`lganda,  maksimal  talab  miqdori 

2000



d

Q

ga  teng  (grafikda  u  B 

nuqta  bilan  belgilangan).  Daftar  narxi 

10000



P

  so`mga  teng  bo`lganda,  talab 

miqdori 

0



d

Q

  ga  teng  bo`ladi  (grafikda  bu  A  nuqta).  A  nuqta  bilan  B  nuqtani 

tutashtiruvchi to`g`ri chiziq berilgan funksiya uchun talab chizig`ini hosil qiladi.  

Ko`p  omilli  (o`zgaruvchili)  talab  funksiyasi  talab  miqdorini  unga  ta`sir 

qiluvchi  bir  necha  omillar  bo`yicha  aniqlaydi.  Misol  tariqasida  non  bozori  modelini 

qanday aniqlanishini qaraymiz. Faraz qilaylik nonga bo`lgan talab nonning narxi (P

n

)

 

va  iste′molchining  daromadiga  (R)  bog`liq    bo`lsin.  Bu  bog`liqlik  quyidagicha 

ifodalanadi:  





R

P

f

Q

n

d

,



  

(1). 

Bu holda ko`p o`zgaruvchili talab funksiyasi ikki o`zgaruvchiga, non narxi (P

n

)

 

va iste′molchi daromadiga (R) bog`liq.  

Misol. Nonga bo`lgan ikki omilli talab funksiyasi berilgan:  

R

P

Q

n

d

2

20

800







 

Bu  funksiya  orqali  berilgan  non  narxi  va  iste′molchi  daromadida  nonga  talab 

qancha ekanligini aniqlash mumkin. Agar non narxi (P

n

)

 1500 so`m, daromad 15500 

so`m bo`lsa, nonga talab 200 taga teng bo`ladi. 

200

15500

2

1500

20

800













d

Q

   

Agar  iste′molchi  daromadi  o`zgarmas  bo`lib,  R=15500  so`mga  teng  bo`lsa,  u 

holda bir omilli nonga talab funksiyasini olamiz:  

n

d

P

Q







20

30200

 

yoki  non  narxi  (P

n

)

  1500  so`m  bo`lib,  o`zgarmas  bo`lsa,  biz  daromadga  bog`liq 

nonga talab funksiyasini quyidagicha yozamiz. 

R

Q

d







2

31200

. 

Q 

P 

A 

P

Q

d

2

,

0

2000





 

B 

10000 

3000 

2000 

1000 

1600 

 1400 

1800 

2000 

---

Talabga  narxdan  tashqari  ta′sir  qiluvchi  barcha  omillarni  hisobga  oladigan 

bo`lsak, ko`p omilli (o`zgaruvchili) talab funksiyasi quyidagicha yoziladi: 





O

N

P

P

W

T

R

P

f

Q

S

d

,

,

,

,

,

,

,

C



 

Bu  yerda: 

Q

d

 

-  talab;  R  -  iste′molchilar  daromadi;  T  -  iste′molchilar  didi;  W- 

kelgusidagi  o`zgarishlarni  kutishlar;  P

S 

-  o`rinbosar  tovarlar  narxi;  P

C 

-  bir-birini 

to`ldiruvchi tovarlar narxi; N- xaridorlar soni; O - boshqa omillar.  

Shunday qilib, ko`p omilli talab funksiyasi yordamida, talab miqdorining unga 

ta′sir  qiluvchi  omillar  (yoki  bir  qator  omillar  ta′siri  o`zgarmas  bo`lganda  qolgan 

omillar) ta′siri bo`yicha o`zgarish qonuniyatlarini tahlil qilish mumkin.  

Xuddi  talabdagi  singari  taklif  va  unga  ta′sir  ko`rsatuvchi  omillar  o`rtasidagi 

bog`liqlikni funksiya orqali ifodalash mumkin. Taklif funksiyasi bir birlik tovar narxi  

P  bo`lganda  sotuvchilar  maksimal  darajada  qancha  miqdorda  tovar  taklif  qilishi 

mumkinligini ko`rsatadi.  

Taklifga  faqat  bitta  omil,  masalan  tovarning  narxi  ta′sir  ko`rsatganda  bir 

o`zgaruvchili taklif funksiyasi quyidagi ko`rinishda yoziladi:  

 

P

f

Q

s



 

bu yerda Q

s

 - tovar taklifi miqdori; P- bir birlik tovar narxi.  

Bir o`zgaruvchili taklif funksiyasini chiziqli tenglama ko`rinishida ham yozish 

mumkin:  

P

b

a

Q

S







 

Bu  yerda: 

0



s

Q

  va 

0



P

, 

a

  va 

b

  parametrlar  statistik  ma`lumotlar  asosida 

hisoblanadi. 

Chiziqli  taklif  funksiyasi  narx  P  bo`lganda,  sotuvchi  maksimal  miqdorda 

qancha  mahsulot  sotishi  mumkinligini  ko`rsatadi.  Masalan,  qalam  narxi  va 

sotuvchining shu narxlarda qalam taklifi quyidagicha bolsin (3.4-jadval). 

3.4-jadval