3-mavzu xulq-atvorning psixofiziologik asosi. Reja

O’rta miya. Muskul tonusining normal taqsimlanishini va gavdaning tovush hamda yorug’lik singari qo’zg’ovchilarga, shuningdek, og’irlik kuchiga nisbatan to’g’ri turishini idora orqa miyaning ko’ndalang kesigi,
etaligan to’rt
Odam bosh miyasining ko’ndalang kesigi, bosh miya po’sti; II – Oraliq miya; Sh – o’rta miya; 1– Varoliy ko’prigi Uzunchoq miya; VI – miyacha.
Oraliq miya muhim funksiyalarni o’taydigan bir qancha nerv uchastkalaridan iborat, gavdaning umumiy sezuvchanligini ham o’rta miya idora etadi. Pastroqdagi vegetativ markazlarning ishlarini birlashtiradigan va muvofiqlashtiradigan oliy vegetativ markazlar ham o’rta miyada deb taxmin qilinadi.
Uzunchoq miya, Varoliy ko’prigi, o’rta miya va oraliq miya hammasi birgalikda miya dastasi yoki miya stvoli deb ataladi.
Oldingi miya va uning po’sti bosh miyaning oliy qismlaridir. Hayvon biologik taraqqiyot bosqichining qancha yuqorisida tursa, oldingi miyasi bosh miyaning boshqa qismlariga nisbatan o’shancha ko’proq joy egallaydi. Biologik taraqqiyotning turli bosqichlarida uchrovchi hayvonlar bilan odam, oldingi miyasining kattaligi 9-rasmda taqqoslab ko’rsatilgan. Rasm 9 Bosh (akula kaltakesak quyon va odam miyasi) miyaning ko’ndalang kesigi
Odamda oldingi miya butun bosh miyaning katta bir qismini, taxminan 80 prosentini 9-rasm, bosh miyaning ko’ndalang kesilganligi egallaydi.
Oldingi miya ikkita yarim shardan o’ng va chap yarim sharlardan iborat, bosh miya­ning peshona bo’ladigan ensa bo’lagiga qarab boradigan kat­ta egat bu yarim sharlarni bir-biridan ajratib turadi. Oldingi miyaning o’ng va chap yarim sharlari qadoq modda deb ataluvchi jism yordami bilan o’zaro birlashadi.
Yarim sharlarning miya po’sti deb ataladigan butun yuzasi shuncha chuqurroq va pushtalari ko’proq bo’ladi. Odam miyasining yarim sharlaridagi pushtalar juda ko’p va egatlari ko’p darajada chuqurdir.
E gatlardan eng yaqqol ko’rinib turadiganlari Silviy egati bilan ro­land egatidir. Silviyning ko’ndalang egati chakka bularini ajratib turadi. Roland egati esa tepa bo’lakning o’rtasidan peshona va chakka bo’laklarga qarab boradi.Bosh miya po’sti miyaning kulrang moddasidan iborat. Miyaning turli qismlarida po’stning
Rasm – 10 Bosh miya.
qalinligi 1 mm dan. 4-5 mm gacha boradi. Odamning bosh miya po’stining butun yuzasi o’rta hisob bilan 2000 kv. sm keladi. Bosh miya yarim shardagi po’stining yuzasi odatda to’rtta katta qismi peshona qismi (eng kattasi), tepa qismi, ensa qismi va chakka qismiga bo’linadi (10-rasm). Ba’zi bir olimlarning hisobiga qaraganda, bosh miya po’sti va yarim sharlarida 15 milliardga yaqin nerv hujayrasi bor.
Katta yarim sharlar po’sti shakli va funksiyasi bilan bir-biridan farq qiladigan olti qavat nerv hujayralaridan tuzilgan (11-rasm). Oltinchi qavat o’z navbatida ikki qatlamga bo’linadi. Ammo bosh miya po’stining turli qismlari olti qavat hujayradan iborat emas, balki ikki, uch, to’rt qavatdan, ba’zi qismlari esa olti qavatdan iborat. Bosh miya po’stining hujayralar qavati bir xilda bo’lgan uchastkalari maydon hosil qiladi. Odam bosh miyasining po’stida hammasi bo’lib 52 ta maydon bor. Tuzilish jihatidan bir-biriga o’xshaydigan maydonlar sohalarni tashkil etadi; bunday sohalar 11 tadir. Bosh miya po’stining uchinchi va beshinchi qavatlari katta-katta, piramidasimon hujayralardan tuzilgan, qolgan qavatlari esa mayda (donasimon) hujayralardan, uchburchak va dutsimon hujayralardan tuzilgan.
Bosh miya po’stida shu aytib o’tilgan hujayralar bilan birga nerv tolalari ham bor. Bu nerv tolalari yarim sharlardan bittasi po’stining ayrim jamlananlik ham (assosiativ tolalar), har ikkala yarim shar po’stining ayrim qismlarini ham (qo’shuvchi tolalar) birlashtiradi, shuningdek, bosh miya po’stini markaziy nerv sistemasining pastroqdagi boshqa bo’limlari bilan birlashtiradi (proyeksion tolalar).
Bosh miyaning po’sti ostidagi qismlari po’st ostidagi deb ataladi.