3-Mavzu. Zardushtiylik: ta’limoti va axloqi. Reja

mazdaizm bilan aralashtirish oqibatidir.
Zardushtgacha bo’lgan Oxura, Mitra, Mazda, Onaxit va boshqa xudolar haqida har xil fikrlar bo’lgan. Ammo ular odamlardek hayot kechirgan bo’lsalar, Zardusht talqinida Oxuramazda Oliy ibtido bo’lib, uning na xotini, na bolalari bor. U hamma mavjudotlarni yaratuvchi va boshqaruvchi sifatida, ezgulikni barqaror qiluvchi, odamlar qalbini munavvar etuvchi Oliy ruh sifatida namoyon bo’ladi. Eron shoxdari o’z impernyalarini barkaror kilishda zardushtiylikning o’rni va roliga to’g’ri baho berganlar. Biroq, bu dindagi o’rtahol dehqonchilik, mo’’tadil, kamtarona hayotdan iborat turmush tarzini ilohiylashtirib, quldorlik munosabatlarini qoralash ularga yoqmaydi. Shuning uchun Eron shoxlari zardushtiylnkni Zardusht payg’ambargacha bo’lgan va Yakin Sharqda ham keng tarqalgan ko’p xudolilik g’oyalari bilan aralashtiradilar. Zardusht o’rniga o’zlarini xudo vahiylarini odamlarga etkazib turuvchi payg’ambar o’rniga ko’yadilar. "Kichik Avesto"da Oxuramazda olamni yaratuvchi va tartib o’rnatuvchilikdan ko’ra ko’proq qabilaviy xudolarni boshqaruvchi Bosh xudoga aylantirib qo’yilgan. Ahamoniylar Gretsiyani bosib olish uchun olib borgan urushlari (bunda Markaziy Osiyodagi turk jangchilari katta rol o’inagani uchun Iskandar Zulqarnayn ulardan qasos oladi) hamda greklarning Eron va Turonni ishg’ol etishi okibattsda Oxuramazda qadimgi Gretsiyada bosh xudo Zevs, Aflotun (Platon) sifatida talqin etila boshlaganiga tadqiqotchilar e’tiborni qaratadilar. Ahamoniylar zardushtiylikni o’z e’tiqodlariga bo’ysundirgan bo’lsalar, Iskandar bu dinni butunlay yo’q qilish uchun unga oid yozuvlarni yoktirib yuborgan.
Zardushtiylikning asosiy g’oyalari olamdagi barcha tartiblar, ezgulik (yaxshilik) va yomonlikdagi, ziyo va zulmat, hayot va o’lim o’rtasidaga kurashga bogliq; dunyodagi barcha ezguliklarni Ahuramazda, yomonliklarni Ahriman ifodalaydi; bu kurashda odam asosiy kuch va roli o’ynaydi, u tanlash erkinligaga ega, u o’z g’ayrati bilan bu dunyoda adolat topishiga ta’sir eta oladigan kishidir. Demak, hozir ham kimki, o’zining irodasi, akl-zakovatiga ishonib, uni ishga solsa, o’ziga biror kasbni tanlab olsa, g’ayratli bo’lsa, adolatsizlikka duch kelsa, unga qarshi kurashsa aslo kam bo’lmaydi, adolatning tantanasiga
erishadi. Zardushtiylikning hozirgi davr kishilari, jumladan talabalar uchun ahamiyati shundaki, unda odamlar doim pokiza yurishga, badanni toza tutishga, emon kirdikorlar qilmaslikka; har qanday yovuz niyat va haqoratli, asabbuzar so’zlarni aytmaslikka, oila tuzish va uni saqlashga, ota-ona va farzandlarga g’amxo’r bo’lishga, shaxsiy hayotda mo‘tadil bo’lishga, ya’ni har bir xatti-harakatlarni buzmaslikka da’vat etuvchi qoida, nasihat, o’gitlar bayon etilgan.
"Avssto" ning mukaddas kitoblarida qadimgi dunyo falsafasining