3-modul. Mexanikada saqlanish qonunlari

4.6 – rasm.


4.5. – rasm.

so‘ng ikkala sharning birgalikdagi harakatining yo‘nalishi o‘sha  vektor yo‘nalishida bo‘ladi, ya’ni impulsi katta sharning yo‘nalishida bo‘ladi. Bu holda sharlarning urilishidan oldingi impulslari teng bo‘lsa, urilishdan so‘ng harakat to‘xtaydi, ya’ni  = 0 bo‘ladi.

Endi absolyut elastik urilishni ko‘rib chiqaylik. Po‘lat, fil suyagi va boshqa moddalardan iborat jismlarning urilishi absolyut elastik urilishga ancha yaqin bo‘ladi. Bunday urilishda impulsning saqlanish qonuni bilan mexanik energiyaning saqlanish qonuni bajariladi.
Massalari m₁ va m₂ , urilishga qadar tezliklari ₁ va ₂, urilishdan keyingi tezliklari va bilan belgilangan sharlarni olamiz. Impuls va energiyaning saqlanish qonunlarini yozaylik:
(3.41)

(3.42)
(4.17) va (4.18) ni birgalikda yechib
(3.43)
ifodalarni hosil qilamiz. Ba’zi xususiy xollarni ko‘rib chiqaylik.
1. Sharchalarning massalari har xil bo‘lib, ulardan ikkinchisi tinch holatda bo‘lsin (₂ = 0). U holda (4.19) tenglik yordamida urilishdan keyingi tezliklarni aniqlaylik:
. (3.44)
(4.20) dan ko‘rinadiki, sharlarning to‘qnashishidan keyingi tezliklari ular massalarining nisbatiga bog‘liq bo‘lar ekan.
Agar m₂>> m₁ shart bajarilsa, (3.44) ga asosan:
(3.45)
bo‘ladi. Bunday hol elastik shar devoriga urilganda amalga oshishi mumkin (4.5 - rasm). Devorga urilgan absolyut elastik shar tezligining qiymati o‘zgarmaydi, yo‘nalishi esa qarama-qarshi tomonga o‘zgaradi. Bu toifadagi urilishlar ideal gaz molekulalarining idish devoriga elastik urilishini va orqasiga qaytishini eslatadi.
2.Urilishda ishtirok etayotgan sharlarning massalari bir xil bo‘lsin (ya’ni m₁ =m₂). U holda (4.19) ifodalar

ko‘rinishga keladi. Demak, massalari teng bo‘lib to‘qnashganda ular o‘z tezliklarini almashadi.