3 mundarija

 

---

67 
 
 
11.1-rasm. G‟adir-budirlikning profili va parametrlari 
 
G‟adir-budirlik uch parametr R
a
,R
z
 va R
max
, ikkita qadam parametri S, S
m
 va 
t
p
 mikroprofil nisbiy tayanch uzunligi bо‟yicha baholanadi. 
Ra-profilni о‟rtacha arifmetik og‟ishi deb ataladi. (11.1-rasm). 
R
l
y dx
a


1
0
1
              yoki taxminan        
bunda n-l   bazaviy uzunlikda tanlangan nuqtalar soni;  
y
i
  -  profilning  og‟ishi,  ya‟ni  profilning  har  qanday  nuqtasi  va  о‟rta  chiziq 
orasidagi  masofa.    Y  masofa  ishorasiga  qaramasdan  olinadi,  ya‟ni  chiziq  usti  va 
osti m ordinatasi kabi (11.1 - rasm ). 
R
z
  parametr - о‟nta nuqta bо‟yicha notekisliklar balandligi - bazaviy uzunlik 
oralig‟ida, profil bо‟rtiqlarining beshta еng katta balandliklari va botiqlarining  еng 
katta chuqurliklari о‟rtacha absolyut qiymatlarini yig‟indisini bildiradi; 
R
H
H
z
i
i
i
i












1
5
1
5
1
5
max
min
 
bunda, H
imax
 - profilning beshta еng katta maksimumlarining og‟ishi; 
H
imin
 - profilning beshta еng katta minimumlarining og‟ishi.  
Profilning  о‟rinli  bо‟rtiqlarining  S  о‟rtacha  qadami  deb,  bazaviy  uzunlik 
oralig‟ida о‟rinlik bо‟rtiqliklar qadamini о‟rtacha qiymatiga aytiladi. 
Profilning notekisliklarini S
m
 о‟rtacha qadami deb, bazaviy uzunlik oralig‟ida 
о‟rtacha chiziq bо‟yicha profil notekisliklari qadamini о‟rtacha qiymatiga aytiladi. 
Profil 

r
  tayanch  uzunligi  bazaviy  uzunlik  oralig‟ida  о‟rta  chiziqqa  parallel 
bо‟lgan  mikronotekisliklar  chizig‟idan  berilgan  kesimda  ajratiluvchi  bо‟laklar 
uzunliklari yig‟indisi bilan aniqlanadi.  
Profil t
p
 nisbiy tayanch uzunligi, profil tayanch uzunligini bazaviy uzunlikka 
bо‟lgan nisbati bilan aniqlanadi.  




n
1
i
i
p
b
l
1
l
tp

 
bunda r - profil kesimi darajasi; b
i
 mikrobо‟rtiqda ajratiluvchi bо‟lak uzunligi.  
G‟adir-budirliklarni  balandlik  parametrlarining  korrelyasion  bog‟liqligi 
mavjud.  
Yassi  balandlik  va    pardozlov  -  mustahkamlovchi  ishlov  berish  uchun 
о‟rtacha R
max
 = 5,0 R
a
 ,  R
z 
= 4,0 R
a
; yо‟nish, randalash, frezalash uchun R
max
 = 6,0 
R
a
,  R
z 
= 5,0 R
a
; qolgan ishlov berish usullari uchun R
max
 = 7,0 R
a
,  R
z 
= 5,5 R
a
. 
G‟adir-budirlikni  baholash uchun oltita parametrni kiritilishining asosiy fikri 
shundan  iboratki,  ularning  yordamida  detallarni  xizmat  vazifalariga  va 
еkspluatasiya qilish sharoitiga bog‟lab, g‟adir-budirlikni reglamentlashtirishdir. 
 
3. Sirt g‟adir-budirligi. 

---

68 
 
Sirt  g‟adir-budirligi  detallarni  xizmat  vazifasiga  va  еkspluatasiya  qilish 
sharoitlariga  kо‟ra  konstruktor  tomonidan  tayinlanadi.  Berilgan  g‟adir-budirlik 
ishlab chiqarish jaryonida ta‟minlanadi. 
Tutashtirilgan yuzalarni еkspluatasiya qilishning birinchi bosqichida ularning 
ishlovchanligi  yuzaga  keladi.  Sirt  g‟adir-budirliklari  о‟zgaradi,  tutashtiriluvchi 
detallar  еsa,  о‟zga  sharoitda  ishlay  boshlaydilar.  Ishlovchanlik  jarayoni 
mashinalarning xizmat qilish muddatiga sezilarli ta‟sir kо‟rsatadi. 
Yuzalarga  ishlov  berish  usuliga  bog‟liq  holda  ishlovchanlik  jarayonining 
intensivligi har xil bо‟ladi.  
Ко‟rinib 
turibdiki, 
mashina 
detallarini 
yuzalariga 
g‟adir-budirlik 
parametrlarini tayinlash bilan konstruktor mashinalar va ularning detallarini sifatli 
tayyorlashga  ta‟sir  kо‟rsatadi.  Shuning  uchun  ham  Rossiya  standarti  bо‟yicha 
g‟adir-budirlikning oltita parametri taklif еtilgan. 
G‟adir-budirlikka  ta‟sir  qiluvchi  faktorlarga:  V-kesish  tezligi,  S-  curish  va 
keskichning 

 - oldingi va 

 - orqa burchaklari sezilarli ta‟sir kо‟rsatadi.  
11.2  -  rasmda  g‟adir-budirlikka  V-  tezlik  va  S-  surilishlarning  ta‟sirini 
ifodalovchi grafiklar kо‟rsatilgan. 
Qovushqoq  materiallarga  ishlov  berishda  keskichlarda  о‟simtalar  hosil 
bо‟lganligi uchun R
z
  ning  еng  katta  qiymati  20...25  m/min  tezlikda  hosil  bо‟ladi. 
Biroq,  kesish  tezligini  oshirish  bilan  о‟simta  paydo  bо‟lish  еffekti  pasayadi  va 
g‟adir-budirlik kamayadi.