3 O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 

Aksiya paketiga egalik imkoniyati va baholash usullari 

 

Aksiya paketi miqdori, % 

Aksiya paketiga egalik imkoniyati  Aksiya baholash usuli 

10 dan kam 

Korxona 

ustidan 

nazorat 

yo‘q, 

Dividend yondashuvi. 

 

divident olish  va  yirik  aksionerga 

aksiyasini sotish imkoni mavjud. 

 

10 dan 

25 

gacha 

Korxonani  qarorlariga  ta'sir  qilish  imkoni 

bor, umumiy   majlis 

o‘tkazish 

tashabbuskori bo‘lish imkoniga ega. 

Dividend yondashuvi. 

25 dan ko‘p 

Korxonani 

 

 

rivojlantirish 

qarorlarini  mustaqil  qabul  qilish imkoniga

 

ega, 

ko‘p 

xollarda 

direktorlar 

 kengashiga  nomzod  kiritish 

huuqi bor. 

Aksiyalar daromadliligi asosida baholash. 

---

O‟QUV MATERIALLARI 

52 

 

51 

dan 

75 

 

Gacha 

Oddiy 

xolatda 

xam 

  majliy 

o‘tkazishi    mumkin,    korxona    va 

direktorlar  ustidan 

nazorati mavjud. 

Dividend  yondashuvi yoki 

kelgusi

 

pul tushumlari. 

75 dan ko‘p 

Maxsus 

rezolyutsiya 

bilan 

korxonani 

tugata 

oladi, 

direktorlar 

kengashiga  ko‘p  o‘rinni  egallaydi  va  bosh 

direktor  lovazimini  o‘zi  egallashi  xam 

mumkin. 

Kelgusi  pul  tushumlari va 

tugash

 

qiymati, dividend yondashuvi. 

 

 

Dividend daromadi bo‘yicha baholash formulasi 

 

S 



   

D 

A 



 r 

 

100% 

---

O‟QUV MATERIALLARI 

50 

 

 

bunda,  S  –  aksiyaning  hisob  narx;  D  –  oddiy  aksiyaning  dividentlari;  A  –  oddiy 

aksiyalarning  chiharilagn  mihdori;  r  –  daromadni  hisobga  oluvchi  foiz  stavkasi;  Kelgusi  pul 

tushumlari bo‘yicha baholash formulasi 

 

 

 

 

3.Oddiy aksiyalarni baholash usullari 

Oddiy  aksiyalar  qiymatini  baholashning  asosiy  usullari  quyidagilar  hisoblanadi: 

nominal; bozor, balans, tugatish, investitsiyaviy. 

Nominal  usul  aksiyalarning  e‘lon  qilingan  qiymatiga  asoslanadi.  Nominal  yoki  

umumiy  qiymat  aksiyalarning    asosiy    tavsiflaridan    biri    sanaladi.    Barcha  joylashtirilgan 

aksiyalarning  nominal  qiymatlari  miqdori  aksionerlik  jamiyatining  ustav  kapitalini  tashkil 

etadi.  Barcha  joylashtirilgan  imtiyozli  aksiyalarning  nominal    qiymati    aksionerlik    jamiyati  

ustav    kapitalining    25%    idan    oshmasligi  lozim.  Barcha  oddiy  aksiyalarning  nominal 

qiymati  bir  xil  bo‗lishi  lozim.  Bir turdagi  imtiyozli  aksiyalarning nominal  qiymati  ham  bir 

xil  bo‗lishi  talab  etiladi. 

 

Aksiyalarning  barcha  nominal  qiymatlari 

miqdori  jamiyatning  ustav   fondini 

belgilab beradi. 

Bozor   usuli   –   QQBda   hukmron   bo‗lgan   aksiyalar   kursi.   Aksiyalarning nominal 

qiymati,  odatda,  uning  bozor  qiymati  bilan  ustma-ust  tushmaydi.  Yaxshi  ishlayotgan 

aksionerlik  jamiyatida  u  odatda  yuqori,  moliyaviy  va  ishlab  chiqarish  qiyinchiliklarini 

boshidan  kechirayotgan  korxonalarda  esa  –  past  bo‗ladi.  Bozorda  aksiyalar  narxi  talab  va 

taklifning  o‗zaro  munosabatlashuvi  natijasida  belgilanadi.  Mazkur o‗zgaruvchilar korxonalar 

foydaliligi istiqboliga bog‗liq bo‗ladi. 

Aksiyalarning    kurs  qiymati  o‗sishi  investor  daromadining  salmoqli  qismini  tashkil  

qilishi    mumkin.    Buni    amalga    oshirish    uchun    aksiyalarni    sotish    zarur.  Aksincha

 

holatda 

keyinchalik 

qimmatli 

qog‗ozlar 

kursining 

tushib

 

ketishi mumkinligi bo‗yicha xavf mavjud bo‗ladi. 

Balans 

usuli 

–  kompaniyaning 

aksionerlik 

kapitalini 

o‗lchash

 

usuli,  kompaniya  jami  aktivlarining  imtiyozli  aksiyalarning  egalari 

tomonidan kiritilgan kapital va barcha majburiyatlar miqdoriga nisbatiga teng. 

Qayd 

qilish 

joizki, 

korxonalar 

aktivlarining 

balans 

qiymati

 

bo‗yicha  aksiyalarni  baholash    ancha    taxminiy    hisoblanadi,  chunki    qabul  

qilingan  hisob siyosati  (amortizatsiya 

hisoblash 

usuli, 

mahsulotlar 

  sotish  va

 

tovar-moddiy  zaxiralar    hisobi,  asosiy  mablag‗larni  qayta  baholash)  ga    ko‗p 

jihatdan  bog‗liq  bo‗ladi  va  aksiyalarning  ta‘minlanganligi  ko‗rsatkichi  sifatida  real 

foydalanilishi mumkin. 

Tugatish  usuli  –  majburiyatlar  so‗ndirilgandan  va  imtiyozli  aksiyalarning egalariga 

to‗lovlar  amalga  oshirilgandan so‗ng  aktivlarni mumkin  bo‗lganlar ichida  eng  foydali  narxda 

sotishdan keyin qolgan kompaniya aktivlari summasi 

Shu    bilan    birga    unutmaslik    lozimki,    kompaniyani  tugatish    haqida    qaror  qabul 

qilish  uchun  umumiy  yig‗inda  aksionerlarning kamida  75%i  ushbu  qarorni ma‘qullashi  talab 

etiladi.  U  holda  aksiyalarning  tugatish  qiymati  (TQ)  quyidagi formula bilan hisoblanadi: Q 

= (Q

(l) 

- M - Q

(p) 

) / A 

bu  yerda:  Q  –  aksiyalarning 

hisob-kitob 

narxi; 

Q

(l) 

–  jamiyatning

 

barcha 

 

aktivlarining 

tugatish 

qiymati; 

M  –  jamiyatning 

barcha 

majburiyatlarining 

---