3. Termik tahlil Xulosa Foydanalanilgan adabiyotlar fazaviy muvozanat V. I. Asosiy tushunchalar va ta’riflar

Ф(к-1)+2
Fizik-kimyoviy tahlilning eng ko‘p tarqalgan turlaridan biri termik tahlildir. U qattiq va suyuq fazalar orasidagi muvozanat haroratini aniqlashga asoslangan.
Shaffof boim agan va yuqori haroratda suyuqlanadigan moddalardan iborat sistemaiami tekshirishda k4harorat-vaqt” diagrammalaridan foydalaniladi. Ushbu diagrammalarni sovish egri chiziqlari yoki sovish diagrammaiari deb ham ataladi. Biror sistema aw al qizdirilib, so'ngra sovitilganda sistemada issiqlik chiqishi bilan boruvchi hech qanday jarayon sodir boimasa, sistemaning harorati bir tekis pasayib boradi.
Agar moddaning sovish vaqtida termik o'zgarishlar sodir bo‘lsa, sistema ma’lum vaqt davomida sovishdan to‘xtaydi (V.8-rasm.
B): sistemada fazaviy o‘zgarish jarayoni sodir boiganiigi sababli undan issiqlik chiqadi. Bu esa o‘z navbatida sovish tezligini sekinlashtiradi. Bu holda “harorat-vaqt” diagrammasida siniq
V.8-rasm. Sovish diagrammasi. ch iz iq hosi{ {Y S -ra sm , B ).
Ikki komponentli suyuq sistemadan kristallar ajralib chiqqanda murakkab hodisalar ro4y beradi va “harorat—vaqt” diagrammasi
ham ancha murakkab ko'rinishga ega bo'ladi (V.9-rasm). Termik lahlilda termoparalar yoki termometrlardan foydalaniladi.
Sovish diagrammasidan (V.9-rasm, a) foydalanib, holat diagrammasi (V.9-rasm.b) tuziladi. Ikki komponentli sistema holat diagrammalarining asosiy turlari: evtektikaga ega diagrammalar, kongruent (barqaror kimyoviy birikma hosil qiluvchi) va inkongruent (beqaror) ravishda suyuqlanuvchi kimyoviy birikmali diagrammalar, qattiq va suyuq fazalarda chekli va cheklanmagan eruvchanlikka ega diagrammalar.
Gibbsning fazalar muvozanati qonunidan 2 komponentli kondensatsiyalangan fazali sistemalar uchun o'zgarmas bosimda F = k-F+1 tenglamadan к = 2 bo'lganda erkinlik darajasi F = 3- F bo'ladi. Muvozanat holatidagi fazalar soni F= 3 dan katta bo'lishi (F = 0), erkinlik darajalari soni F = 2 dan ko'p bo'lishi mumkin emas (F = 1).
Ikki komponentli kondensatsiyalangan sistemalar A va В komponentlar o'zaro kimyoviy birikma hosil qilmagan holda evtektikaga ega holat diagrammalarini beradi. Bunday diagrammalar suyuqlanma va eritma uchun bir xildir.
V. 10-rasmda A va В komponentlaming suyuqlanish harorati TA va TQnuqtalar bilan belgilangan. TAE suyuqlanmaning tarkibini bildiradi va undagi har bir nuqta suyuqlanmani A moddaning kristallari bilan muvozanatini tavsiflaydi, ya’ni A moddaning suyuqlanmada ushbu haroratdagi eruvchanligini ko'rsatadi. TBE egri chizig'i esa В moddaning kristallari bilan ma’lum haroratda muvozanatda turgan suyuqlanmaning tarkibini ko'rsatadi: TBE ning har bir nuqtasi В moddaning suyuqlamadagi eruvchanligini ko'rsatadi. TXE va TQE likvidus chiziqlari deyiladi.
Xulosa
Moddalaming bir fazadan ikkinchisiga o'zaro o'tishi hamda kimyoviy reaksiyalar ham kuzatilishi mumkin bo'lgan geterogen sistemalar fazaviy muvozanatning asosiy qonuni orqali ifodalanadi. Bu esa termodinamika ikkinchi qonunining muhim qoilanishlaridan biridir. Ushbu qonun ko'pincha Gibbsning fazalar qoidasi deb ataladi.
Fazalar qoidasini keltirib chiqarish uchun muvozanat holatidagi sistema komponentlari sonini к bilan, fazalar sonini esa F bilan belgilaymiz.
Muvozanatdagi geterogen sistemaning barcha fazalarida harorat va bosim bir xil va har bir komponentlaming kimyoviy potensiallari o‘zaro teng bo'ladi. Eng sodda hoi. ya’ni geterogen sistemaning har bir fazasiga barcha komponentlar hech qanday istisnosiz kiradigan hoi uchun ushbu muvozanat shartiarini ifodalovchi tenglamalami tuzamiz
Adabiyotlar
1. Akbarov H.I., Tillayev R.S., Sagdullayev B.U. Fizikaviy kimyo. “Universitet”, 2014, 431 bet.
2. Akbarov H.I., Sagdullayev B.U., Xoliqov A.J. Fizikaviy kimyo. “Universitet”, 2019, 540 bet.
3. Akbarov H.I. Fizik kimyodan amaliy mashg'ulotlar. Т., 0 ‘zR 0 0 ‘MTV, 1991.
4. Akbarov Н.1., Tillayev R.S. Fizik kimyodan amaliy mashg‘ulotiar. Т., “0 ‘zbekiston”, 1999
5. Akbarov H.L, Xoliqov A.J. Fizikaviy kimyo mutaxassisligi magistrantlari uchun elektrokimyodan uslubiy qo'llanma. T.,: 0 ‘zMU, 2005.
7. Akbarov H.I. Fizikaviy kimyo kursidan uslubiy qo‘llamna. Т., 0 ‘zMU, 2006.