3. Y. Alimjonova a. Tо‘laganov

g- 
.
■
.
.
,
.
 
• ■ ■•

---

II bulim.
Nutk tsxnikasn va talaffuz meyorn
Putk madaniyatining teatr san’atndagi kо‘rinishi bо‘lmish «Sahna nutqi» 
fanining asosiy zamini nutk holiga kelguncha bо‘ladigan jarayon 
xosilasidir. Nutk darajasiga kelgunga kadar ishtirok et>"vchi 
mexanizmlarni ishtirokini bilmay turib, tо‘gri, jonli nutqqa ega bо‘la 
olmaymiz. Shu bois, biz nutq \osil qi.tuvchi a’zolarni bir oz bо‘lsa-da 
о‘rganishga jazm etdik. Nutq xosil kiluvchi vositalar xakida birmuncha 
ma’lumotga ega bо‘lish uchun uning tuzilishi va boshkaruv mexanizmini 
bilish joizdir. Nutkiy organlar ikki kismdan iborat: Markaziy va pereferik. 
Markaziy bо‘limga - bosh va umurtqa kiradi.
Pereferik bо‘limga - bо‘g‘iz, ovoz paychalari va boshqa nutqiy 
a’eoyaar kiradi. Bosh shya oarcha asab tarmoklari Ilap bog‘lik bо‘lib, 
uzatuvchi vazifasini bajaradi. Bosh miya о‘z faoliyatida nutk 
tovushlarini boshqaradi. Barcha og‘iz tanglay xarakati, ovoz 
paychalarivdvdg nutqiy hosilasida ishtirok etuvchi barcha mushaklar bosh 
miyaning xar xil kismlari orkali boshkariladi va nazorat kilinadi.
»Buyuk olim I.P.Pavlov ta’limotiga binoan, nutq a’zolarini bir butun 
holda, birinchi navbatda asab'tizimida va bosh miya qobig‘ida kо‘ramiz 
Pavlov fikricha, «butun badan harakatlarini u kо‘rib turadi». Asab 
faoliyatining aosiy shakli «refleks»dir. Organizmning barcha 
reaksiyalari asosida reflekslar yotadi. 11avlovning «Asab tizimi 
faoliyati» tо‘grisidagi fiziologik ta’limot aktyorni nutkiy ovozini 
tarbiyalashning asosini tashkil etadi. Yana ovoz hosil kiluvchi 
apparatlarga, tovush hosil ki.tuvchilar yoki artikulyatsiya tizimi kiradi. Bu 
ogiz bо‘shligi, burun, gangyaay, bо‘g‘iz, tilning bо‘giz bilan birikkan yeri, 
tishlar, lablar, pastki jag‘lar kiradi. Ovoz paychalarida xosil bо‘lgan tovush, 
bо‘giz bо‘shlig‘ida tebranishi (kuchayish) orqali paydo bо‘ladi. Ovoz 
amparatining yana bir bо‘limi bu nafas olish tizimidir. Nafas olish sharoitga 
va holagga karab har xil bо‘ladi. Uyku davrida, sokin xarakat vaqtida tez 
va qiska bо‘ladi. Ushbu harakatni nafas markazi boshkaradi. Aktyor saxna 
ta’sirni nafas markaziga ta’siri orqali iafas oladi. Chunki tomoshabindan 
oldin aktyor hayajonlanadi, о‘z chiqishini oldindan kо‘z oldiga 
keltiradi.
1Luiday qilib, iutk apparatini pereferik kismi uch tizimdai 
iborat. Kurslarda ishinng xajmi kanday bо‘lishidai oldin aloachta 
yukoridagi uch tizimni iazariy anglamok va amaliy ishga о‘tmok 
ksrak. 
.