302-guruh O’simliklar meneral tarkibi

2. O’simliklar kuruk moddasi 90-95 % organik birikmalar-oksillar va boshka azotli moddalar uglevodlar (shakar, kraxmal, tselyuloza, pektin moddalar) va yoglardan tarkib topadi, bularning mikdori xosil sifatini belgilaydi. kishlok xujaligi asosiy ekinlari xosilining tovar kismi bilan birga ketadigan kuruk modda mikdori juda keng doirada uzgarishi gektariga 15 dan 100 ts gacha bulishi mumkin. O’simlik maxsulotlaridagi ayrim organik moddalarning kiymati shu maxsulotlarning turi va kay maksadda ishlatilishiga karab turlicha bulishi mumkin. boshokli don ekinlari xosilining sifatini belgilovchi asosiy moddalar kup buladigan ekin bugdoy, kraxmal kupi esa guruch bilan arpadir. Arpa donida oksil moddasi kup bulsa, pivo tayyorlanadigan donning sifati yomonlashadi. Dukkakli ekinlarda xosil sifati tuplangan oksil bilan belgilanadi. Kartoshka xosilining sifati undagi kraxmal mikdoriga, kand lavlagining sifati esa saxaroza uglevodining mikdoriga karab belgilanadi. Moyli ekinlarda moy, lolali ekinlarda tselyuloza mul bulishi yaxshi buladi. 3. Oksillar ancha cheklangan mikdordagi aminokislotalarni yuzlab va minglab xoldiklaridan tuzilgan yukori molekulyar organik moddalar. Oksillar organizmlar xayotining asosini tashkil etuvchi modda almashinuvining barcha jarayonlarida xal kiluvchi rol uynaydi. Oksillar strukturaviy va katalitik funktsiyalarni boshkaradi. Shuningdek usimliklarning asosiy zaxira moddalaridan biri xisoblanadi.

O’simliklarning vegetativ organlarida oksillar mikdori odatda ular massasining 5- 20 foizini tashkil etsa, boshokli don ekinlari urugida 6-20 foiz dukkakli va moyli ekinlar urugida esa 20-35 foizni tashkil etadi. Oksillarning elementar tarkibi ancha uzgarmas, ya’ni (% xisobida): S-51-55, O-21-24% N –15-18, H-65-7, S-0,3-1.5 Oksillar uz tuzilishiga karab ikki guruxga bulinadi: aminokislotalar xoldiІidan tuzilgan oddiy oksillar, boshkacha aytganda, proteidlar va tarkibida shu proteidlardan tashkari ularga maxkam boglangan oksillar tabiatli birikmalar bir murakkab oksillar ya’ni proteidlar. O’simlik oksillari 20 ta aminokislota va ikkita amitdan tuzilgandir. Kishlok xujalik ekinlaridagi oksillar uzining fraktsion va aminokislota tarkibi bir biridan fark kiladi. Masalan dukkakli va moyli ekinlar urugidagi oksillarning asosiy massasini globulinlar tashkil etadi, prolaminlar esa fakat gallagullilar urugida uchraydi. Prolaminlar va tlyuteinlar bugdoyning elimligi (klekovinasi) tarkibiga kirib, donning texnologik va non bulish sifatlarini belgilaydi.