31-Variant. Ekologik madaniyat va barqaror taraqqiyot asoslari fanining rivojlanish bosqichi. Olimlar muxofazalari …

Foydali qazilmalarni qazib olish jarayonining atrof muhitga tasiri… Foydali qazilmalar koni - geologik jarayenlar natijasida yer osti va ustida yigʻilgan mineral moddalarning miqdori, sifati va sanoatda foydalanishga yaroqli sharoitda toʻplanib yotishi. Gaz (uglevodorod tarkibli yonuvchi gazlar va geliy, neon, argon, kripton — yonmaydigan gazlar), suyuq (neft va yer osti suvlari) va qattiq (qimmatbaho elementlar, kristallar, minerallar, togʻ jinslari) foydali kazilmalardan iborat konlar mavjud. Sanoatda foydalanishiga koʻra, Foydali qazilmalar konik. rudali, noruda, yonuvchi va gidrominerallilarga boʻlinadi. Undan tashqari, yer osti suvlari (ichimlik, texnik, balneologik yoki mineral suvlar hamda neftli, brom, yod, radiy tarkibli va boshqa suvlar) konlari mavjud. Foydali qazilmalar konik. yer ustida (ochiq konlar) yoki yer ostida (yopiq konlar) boʻlishi mumkin. Foydali qazilmalar konik. Yer pusti rivojlanishining hamma davrlarida hosil boʻlgan. 
Ekologik madaniyat … Ekologik madaniyat ham umumbashariy madaniyatning uzviy bir qismi. Uning shakllanish davri olis zamonlarga borib bog'lanadi. Ekologiya yunoncha so'z bo'lib, «oykos» - uy, «logos» - fan, ya'ni «tabiat uyi» bo'lmish borliqda yashayotgan tirik jonzotlarni o'rganuvchi ilm sohasi deganidir. Ekologik madaniyat bir nechta omillar asosida shakllanadi. Tabiatga muhabbat, tabiat haqidagi bilim va tasavvurlar, ekologik tarbiya, an'ana va qadriyatlar, ekologik targ'ibot shular jumlasidandir. Tabiatga mehr-muhabbat har bir insonning qonida mavjud. Chunki inson tabiat farzandi. U ona qornidayoq tabiat ne'matlaridan bahramand bo'ladi - nafas oladi, oziqlanadi. Tug'ilganidan so'ng tabiatga yanada yaqinroq bo'ladi — gullarni, kapalaklarni, quyosh shu'lasini ko'rib quvonadi, suvda yayrab cho'miladi, tuproqda chopqillab o'ynaydi, ranglardan zavq oladi va hokazo. Tabiatga mehr inson ko'nglida rahm-shafqat va hayrat tuyg'ularini tarbiyalaydi. Ekologik tarbiya oiladan boshlanadi. Ota-onamiz uyni, hovlini toza tutish, vaqtida shamollatish, gul va daraxtlarni, uy hayvonlarini parvarishlashga o'rgatadi. Turli ne'matlarni iste'mol qilganimizda ular tabiat in'omi ekanini aytib, shunday rizq-nasibani bergani uchun Yaratganga shukronalar aytadi.
Bio xilma xillikni kamayish sabablari … Biologik xilma-xillik haqida gapirganda, biz sayyorada mavjud bo'lgan barcha xilma-xil jonzotlarni nazarda tutamiz. Ya'ni, masalan, ekotizimda, u erda yashaydigan tirik mavjudotlarning butun turlari mavjud. Ushbu turlarning umumiy soni biz biologik xilma-xillik deb ataymiz. Shaxslar sonidan qat'i nazar, biologik xilma-xillikda turlarning soniga qarab ekotizim yuqori yoki past bo'lishi mumkin. Agar biz har bir turning ushbu ekotizimida yashovchi shaxslar sonini nazarda tutmasak, bu uning ko'pligi deb aytamiz.Tirik mavjudotlarga kelsak, ular dashtlar, o'rmonlar, o'rmonlar, toza va sho'r suvlarning turli xil ekotizimlari o'rtasida joylashgan har qanday turdagi ekotizimda yashashlari mumkin. Biologik xilma-xillikning ahamiyati uning ichki ahamiyatiga bog'liq. Va ko'pchilik buni bilmasa ham, Bioxilma-xillik odamlarga hayot uchun muhim bo'lgan ko'plab xizmatlar va tovarlarni taklif etadi. Ushbu tovarlar va xizmatlar orasida biz oziq-ovqat, suv, xom ashyo va boshqalarni Tabiiy muhitda bioxilma-xillikni yo'qotish muammosi juda jiddiy. U tobora ko'proq pog'onalar bilan ishlab chiqarilmoqda. Hisob-kitoblarga ko'ra barcha turlarning 36% atrofida yo'q bo'lib ketish xavfi mavjud. Shuni hisobga olish kerakki, biologik xilma-xillikning kamayishi suv muhitida tezroq sodir bo'ladi.Tirik mavjudotlarning odamlarning qo'liga berilishining asosiy sabablari:Tabiiy resurslardan ortiqcha foydalanish. Inson tabiiy resurslarning manbalarini kamaytiradi va ulkan ifloslanish izlarini qoldiradi. Har qanday turdagi ifloslanish, o'z navbatida, ekotizimlarning yomon tiklanishini va unga bog'liq bo'lgan boshqa turlarga ko'proq zarar etkazishini keltirib chiqaradi.Tabiiy yashash joylarini yo'qotish va buzilish. Tirik mavjudotlarning turlari yashashi uchun ularga tabiiy yashash muhiti kerak. Yuqorida aytib o'tganimizdek, tabiiy resurslardan ortiqcha foydalanish natijasida yashash joylari parchalanadi, buziladi va tirik mavjudotlarning rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlarga ega emas.Ifloslanish. Yuqoridagi sabablarga ko'ra suv, tuproq va havoning ifloslanishi mavjud. Ushbu ifloslanish hayot sifatini pasaytiradi va zarar etkazadigan ekotizimlar.Invaziv turlarni kiritish. Invaziv turlar o'ziga xos bo'lmagan tabiiy muhitda omon qolish imkoniyatining o'ziga xos xususiyatiga ega. Bu tabiiy yirtqichlarning oz sonli yoki umuman yo'qligi yoki ularning o'sishi uchun iqlim va atrof-muhit sharoitlari umuman qulay bo'lganligi bilan bog'liq.Iqlim o'zgarishi va uning salbiy ta'siri. Yuqoridagi barcha sabablarning yig'indisi iqlim o'zgarishini keltirib chiqaradi va kuchaytiradi. Yuqoridagi sabablarga mos keladigan iqlimdagi o'zgarishlar katta intensivlik va chastotada ro'y beradi.