32- §. Qoqan xanlıǵınıń dúziliwi

Ishki kelispewshilik- lerdiń kúsheyiwi

Xudayarxan jas bolǵanlıǵı sebepli xanlıqtı

ámelde qáyin atası Musulmanqul basqarǵan. Solay etip, xanlıqta qıpshaqlar húkimdarlıǵı

dáwiri baslandı. Bunnan bılay qıpshaqlar Qoqanǵa ǵalaba kóship kele basladı. Jergilikli xalıqtı qaladan aydap shıǵardı, olardıń úy-jaylarına ornalasıp aldı. Suwǵarıw qurılmaların qolǵa aldı. Xalıq endi suw ushın da salıq tóleytuǵın boldı.

Bul siyasat jergilikli xalıqtıń qattı narazılıǵına sebep boldı hám xanlıqta húkimdarlarǵa qarsı kóterilis shıǵarıw qáwpin tuwdırdı. Bunday jaǵdayda Musulmanqul óziniń ornınan ayrılıp qalmaw ushın ruslar menen baylanıs jasawǵa umtıldı hám rus komandirliginiń wákili

5. 
   Velyaminov-Zernov penen jasırın túrde ushırasadı. Qayın atasınıń
   

bul háreketi Xudayarxandı qattı shorshıttı. Sonlıqtan, ol endi qáyin atası Musulmanqul hám qıpshaqlar húkimdarlıǵın saplastırıwǵa qarar etti.

1852-jılı 9-oktyabr kúni Xudayarxan Tashkentten shaqırılǵan áskerler menen qıpshaqlardıń qırǵının uyımlastırdı. Qáyin atası Musulmanqul tutqınǵa alınıp, óltirildi. Qıpshaqlardıń mal-múlki tartıp alındı. Solay etip, Musulmanqul hám qıpshaqlar húkimdarlıǵı saplastırıldı.

Qıpshaqlardıń hákimiyattan shetlestiriliwi mámleket ishinde siyasiy turaqlılıqqa alıp kelmedi. Kerisinshe, ishki turaqsızlıqtan paydalanǵan jergilikli beklikler ayırmashılıq háreketin kúsheytti. Aqıbetinde arqadan Rossiya imperiyası basqınshılıǵı qáwpi bosaǵaǵa jaqınlasıp qalǵanına qaramay ishki kelispewshiliklerdi toqtata almadı. Taj-taxt ushın ayıpsız gúres dawam etti.

• 
  1798-jılı Alımxan taxtqa otırdı.
  
• 
  1805-jılı — Alımxan ózine xan dárejesin qabıl etti hám usı sáneden baslap mámleket rásmiy jaqtan Qoqan xanlıǵı dep atala basladı.
  
• 
  1842-jılı Ámir Nasrulla Qoqandı basıp aldı.
  
• 
  1842-jılı xanlıqta hákimiyat ámelde qıpshaqlar qolına ótti.
  
• 
  1852-jılı Xudayarxan tárepinen qıpshaqlar hákimiyatına shek qoyıldı.
  

1. 
   Alımxannıń xanlıq taxtındaǵı ornı ne menen belgilenedi?
   
2. 
   Ne ushın húkimdarlarǵa óz hákimiyatınıń nızamlılıǵın tiykarlaw zárúr sanalǵan?
   
3. 
   Oylap kóriń! Nege Buxara ámirleri de Qoqan xanları Osmanlı mámleketi sultanlarına múrájáát etetuǵın edi?
   
4. 
   Nege Madalixan dáriwinde mámleket pıtırańqılıǵı júz berdi hám ol qanday aqıbetlerge sebep boldı?
   
5. 
   Xanlıqta qıpshaqlar húkimdarlıǵı ornatılmawı múmkin edi me?
   
6. 
   Qıpshaqlar húkimdarlıǵına qay dárejede shek qoyıldı.
   

Aǵa-ini Alımxan hám Omarxanlar óz hákimiyatlarınıń nızamlılıǵın qanday usıllar menen tiykarlanǵanlıǵın salıstırıń.