4. Ishlab chiqarish: resurslar, omillar, tendentsiyalar. Reja

2. Ishlab chiqarishning mohiyati

Ishlab chiqarish-bu o‘z ehtiyojlarini qondiradigan inson faoliyati. Axir, tabiat insonga kerakli foyda bermaydi. Ular ishlab chiqarilishi kerak. SHuning uchun ishlab chiqarish ob’ektiv ehtiyojga ega.

Insonning ehtiyojlari odatda "moddiy" va "ma’naviy"bo‘linadi. Albatta, bu juda qo‘pol bo‘linishdir, lekin u inson hayotining "tabiiy" va "ijtimoiy" tamoyillarini to‘g‘ri aks ettiradi. Ma’naviy ehtiyojlarni qondirish moddiy narsalarga qaraganda kamroq qiziqarli deb o‘ylashning hojati yo‘q — ular zamonaviy jamiyatning barcha sanoat qudrati bilan ham ta’minlanadi.

Insonning ehtiyojlari cheksizdir va doimo o‘sib bormoqda. Iqtisodiy nazariyada bu tendentsiya "ehtiyojlarni ko‘tarish qonuni"ni ifodalaydi. Ehtiyojlarning o‘sishi doimo ishlab chiqarishni rag‘batlantiradi.

SHunday qilib, ishlab chiqarishni tayinlash inson va jamiyat ehtiyojlarini qondirishdir. Bunga inson va tabiatning o‘zaro ta’siri orqali erishiladi. Va faol tomon ("sub’ekt") bunday o‘zaro munosabatlarda inson ekanligi sababli, biz yana bir muhim tushuntirishni amalga oshirishimiz mumkin: ishlab chiqarish tabiatning inson tomonidan aylantirilishi jarayonidir, —

hayvonlar tabiatga moslashadi, inson unga bo‘ysunadi.

Ishlab chiqarish jarayonida inson tomonidan ishlatiladigan barcha kuchlarning jamiyati (shu jumladan, insonning jismoniy va ma’naviy sa’y-harakatlari) iqtisodiy nazariyada "samarali kuchlar"tushunchasi bilan belgilanadi.

Ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi ikkita progressiv tendentsiyaga ega — ular kamroq moddiy va vaqt sarflaydi. Birinchi tendentsiya tabiatning najotini, ikkinchisi esa insonning najodini belgilaydi. Aks holda, ishlab chiqarishning ortib borayotgan miqdori nafaqat tabiatni, balki insonni ham iste’mol qiladi. Ayni paytda, zamonaviy iqtisodiyotda u bevosita ishlab chiqarish jarayonidan ajralib turadi, uning yonida, uning yonida bo‘ladi, tabiatning faqat insonga — intellektual va ma’naviy qobiliyatlarga ega bo‘lishini rivojlantirish imkoniyatini qo‘lga kiritadi.