4-labaratoriya mashg‘uloti mavzu: ekg signalni hosil qilish usullari va hususiyatlari. Ishning maqsadi

 

 
 
 
 
 
 
 
 

---

Biopotensiallarni yozib olish usullari 
Biopotensiallarni yozib olish — bu qo‘zg‘aluvchan hujayralardagi biotoklarni 
qayd qilish hisoblanadi. Qo‘zg‘aluvchan to‘qimalarga yurak, bosh miya, ko‘z to ‘r 
pardasi, m ushaklar, oshqozon, bezlar kiradi. Biopotensiallarni yozib olish 
usullariga:
— EEG — bosh miyada hosil bo‘lgan biopotensiallarni yozib olish;
— EMG — mushaklarda hosil bo‘lgan biopotensiallarni yozib olish;
— EKG — yurakda hosil bo‘lgan biopotensiallarni yozib olish;
— ERG — ko‘z to‘r pardasida hosil bo‘lgan biopotensiallarni yozib olishlar 
kiradi.
EMG — elektromiografiya mushaklar elektr faolligini qayd qiluvchi usul 
hisoblanadi. Qayd qilish usullari:
— lokal;
— global.
Lokal qayd qilish usulida mushaklarga ignasimon elektrodlar kiritilib yozib 
olinadi. Global usulda yuza elektrodlar joylashtirilib, mushaklar faolligi yozib 
olinadi. Mushaklar faolligi tinch holatda va qisqargan holatda yozib olinadi. 
Miogrammaning turlicha variantlari kuzatiladi: 1-tur elektromiogramma 
potensiallarining amplitudasi 100 Gts va undan yuqori, davomiyligi 10 ms gacha. 2-
tur elektromiogramma ikkita kichik guruhga bo‘linadi:
— birinchi kichik guruh: chastota 6 — 20 Gts, amplitudasi 4000 mkv. Bu orqa 
miyaning oldingi shoxlari jarohatida kuzatiladi.
— ikkinchi kichik guruh: chastotasi 30 — 35 Gts gacha bo‘lgan potensiallar 
kiradi. Bu periferik akson jarohatida kuzatiladi.
3-tur elektromiogramma chastotasi 4 — 10 Gts bo‘lgan zarbli potensiallar 
qayd qilinadi. Bu giperkinezlarda kuzatiladi. 4-tur elektromiogrammada to‘liq 
biologik jimlik kuzatiladi. Bu falajlangan anatomik mushaklarda kuzatiladi. 
Miastenik reaksiya turli kuchdagi tok bilan ta’sirlaganda m ushak qisqarishlarining 
yo‘qolib borishi va qisqa vaqt dam olishdan so‘ng qo‘zg‘aluvchanlik tiklanishi 
xarakterli. Ko‘rsatma: mushakkasalliklari, falajlanish, atoniya, giperkinezlar. Qarshi 
ko‘rsatma: bemor ahvoli og‘ir bo‘lganda, shok, koma, agonal holatlar.
Elektromiyografiya (EMG, ENMG, miografiya, elektronuromiyografiya) - 
(myo muskullar va ... grapho - yozaman), mushak tolalari hayajonlanganda odam va 
hayvonlar 
skelet 
mushaklarida 
paydo 
bo'ladigan 
bioelektrik 
(qarang: 
Elektrofiziologiya) potentsiallarini o'rganish usuli; mushaklarning elektr faolligini 
ro'yxatdan o'tkazish. 1907 yilda nemis olimi G. Piper (nemis) rus. (Von Piper, H, 
1877 yilda tug'ilgan, Elektrofiziologie menschlicher Muskeln, fon H. Piper. Berlin, 
J. Springer, 1912 birinchi marta elektromiyografiya usulini odam. Tadqiqot 
yordamida amalga oshiriladi elektromiyograf elektroensefalograf (qarang.

---

Elektroansefalografiya), bu EMGni ro'yxatdan o'tkazish uchun maxsus kirishga ega.
Elektromiyogramma (EMG) - bu fotografiya plyonkasida siyoh yozuvchi 
osiloskop yordamida yoki magnit muhitda qog'ozga tushirilgan egri chiziq. Mushak 
potentsialining tebranish amplitudasi, qoida tariqasida, bir necha millivoltdan 
oshmaydi va ularning davomiyligi 20-25 ms ni tashkil qiladi. 
Elektromiyografiya - mushaklarning qo'zg'alishi natijasida paydo bo'ladigan
elektr faolligini qayd etish usuli. EMG yordamida odamlar va hayvonlarning 
harakatlanish funktsiyalari o'rganiladi. Elektromiyografiya usulini taqdim etishdan 
oldin, umuman, odam harakatlarini o'rganish usullarini muhokama qilaylik. Uzoq 
vaqt davomida inson harakatlarini o'rganish uchun asosiy texnika mushak ishining 
har xil turdagi mexanik ko'rinishini o'lchash va ro'yxatdan o'tkazish bo'lib kelgan.
Dinamometriya va ergografiya keng qo'llaniladi. Dinamometriya mushaklarning 
kuchini o'lchaydi va ergografiya mushaklarning ish hajmini qayd etadi. 
Dinamometrlar va dinamograflar ma'lum mushak guruhlarining qisqarish kuchini 
o'lchash va qayd etishga imkon beradi. Ergograflar guruhiga shartli ravishda 
kiritilishi mumkin bo'lgan turli xil qurilmalar, oddiy fleksiyon-kengayish turidagi 
oddiy harakatlar bilan bajarilgan ishlarni hisobga olgan holda, o'z vaqtida burchakli 
yoki chiziqli harakatlarning yozuvlarini olishga imkon beradi. Biroq, dinamometrlar 
va ergografiya nafaqat odamning tabiiy harakatlarini emas, balki soddalashtirilgan 
"laboratoriya" harakatlarini o'rganish uchun javob beradi. Ammo o'tgan asrning 
oxirlarida ham Marey, Fischer va boshqa tadqiqotchilar motor faolligini o'rganish 
uchun siklografik usul asoslarini yaratdilar. Ushbu uslub tananing harakatlanuvchi 
qismlarini maxsus belgilar yoki lampalar bilan belgilangan suratlarni ko'p marta 
suratga olishdan, so'ngra yozuvlarni vaqt oralig'ida tahlil qilishdan iborat. 
O'tgan asrning 30-yillarida siklografik texnika takomillashtirildi va 
rivojlantirildi, sovet olimi N.A. Bernshteyn, ayniqsa tsiklografik yozuvlarni tahlil 
qilish usullarini batafsil ishlab chiqqan va siklogrammetriyani yaratgan. 
Tsiklogrammetriya vaqtni, harakatlanish paytida tananing istalgan nuqtasining 
holatini, tezligini va tezlanishini hisobga olgan holda grafik tarzda hisoblash va aks 
ettirishga imkon beradi. Tananing harakatlanuvchi zvenolari massasini aniqlash 
bilan birgalikda, bu tananing turli nuqtalariga tatbiq etiladigan kuchlarning hajmini 
hisoblash imkonini beradi. Siklogrammetriya hanuzgacha kadrlarni qayta ishlashda 
qo'llaniladi, bu filmni suratga olishda harakatni o'lchashda keng qo'llaniladi.
Harakatning mexanik parametrlarini o'rganish usullarini ishlab chiqishda 
yangi qadam bu elektr bo'lmagan miqdorlarni elektrga aylantiruvchi datchiklardan 
foydalanishdir. Bularga reostat datchiklari, piezo datchiklar va boshqalar kiradi. 
Ularning yordami bilan artikulyar burchaklardagi o'zgarishlarni va tabiiy harakatlar 
paytida rivojlangan kuchlarni doimiy ravishda qayd etish mumkin. Kompyuter 
texnologiyalarining rivojlanishi harakatlarning fiziologiyasida elektron qurilmalar 

---

yordamida avtomatik farqlashni qo'llashga imkon beradi. Shu sababli, siljish 
mexanogrammasini ro'yxatdan o'tkazishda bir vaqtning o'zida birinchi va ikkinchi 
marta hosilalarning doimiy yozuvlarini olish mumkin, ya'ni. tezlik va tezlashtirish. 
Elektromiyografiya - bu mushaklarning qisqarishini elektr signaliga 
aylantiradigan usuldir. 1882 yilda rus fiziologi Vvedenskiy o'zining mushaklarining 
harakat 
potentsialini telefon orqali tinglash tajribasini namoyish qildi va 1884 yilda 
maqolasida tasvirlab berdi. 1907 yilda nemis tadqiqotchisi G. Pieper birinchi bo'lib 
torli galvanometr yordamida mushaklarning harakat potentsialini ro'yxatdan 
o'tkazdi. Bu insonning motor funktsiyasini o'rganishning yangi usuli - 
elektromiyografiyaning tug'ilishi edi. Boshida lokomotor apparatning u yoki bu 
oddiy faoliyatini - egiluvchanlik va kengayishni, statik taranglikni va boshqalarni 
taqlid qilib, soddalashtirilgan harakatlar o'rganildi. Bunga elektrodlarning siljishiga 
va natijada yalpi artefaktlarga olib kelishi mumkin bo'lgan bunday harakatlardan 
qochish zarurati sabab bo'lgan. Fiziologlar mushaklarda doimiy ravishda elektr 
potentsiali impulslari paydo bo'lishini aniqladilar. Ushbu impulslarni qayd etish 
uchun EMG usuli maxsus elektrodlardan foydalanadi. Ayrim motor birliklarining 
umumiy EMG va EMGlarini ajrating. Dvigatel birligi (MU) motoneyrondan, ushbu 
motoneyronning aksonidan va mushak tolalaridan iborat. Bir dvigatel bo'linmasida 
ko'plab mushak tolalari mavjud. 
Masalan, gastroknemiyus mushaklari tarkibiga kiruvchi bitta harakatlanish 
bo'linmasida motorli neyron 1640 mushak tolasini birlashtiradi va ko'z mushaklarida 
5-10 tolalar bitta harakatlanish qismiga kiradi. Kichik MUlar nozik harakatlarni 
bajaradigan mushaklarga xosdir. Suyak mushaklarida, qoida tariqasida, bitta mushak 
tolasi bitta nerv-mushak sinapsida joylashgan. Odatda, har bir mushak tolasi bitta 
motor birligiga kiradi. Elektromiyografik tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, bir mushakda 
turli xil motor birliklarining tolalari mavjud. Rasmda motor birligining diagrammasi 

---

ko'rsatilgan.
Zaif mushak tarangligi ham ma'lum miqdordagi harakatlantiruvchi 
neyronlarning qo'zg'alishini talab qilganligi sababli, har bir sohadagi har qanday 
mushak tarangligida har xil motor birliklariga tegishli tolalar qo'zg'alishi mumkin. 
Bunday holda, individual DE-lardagi elektr potentsiallari bir vaqtning o'zida paydo 
bo'lmaydi, lekin bir-biriga nisbatan turli xil kechikish darajalari bilan. Sinxron 
ravishda ishlaydigan MUlarning soni mushakdagi qo'zg'aladigan MUlarning 
umumiy sonining 2 dan 18 foizigacha ekanligi aniqlandi. Mushaklarning maksimal 
qisqarishi bilan bu ulush 30% ga etadi. Binobarin, normada jami EMG ham sinxron, 
ham asenkron operatsion birliklarning natijasidir. Shunday qilib, umumiy EMG 
elektr potentsialining algebraik yig'indisi natijasidir. Biopotentsiallar soni 
(impulslar, boshoqlar) soniyada bir necha 300 dan, amplitudalar 150 dan 6000 mV 
gacha o'zgarishi mumkin. Mushak potentsialining individual dalgalanmalarining 
davomiyligi 2 dan 36 msgacha. Impuls chastotalari 10 - 30 Gts va yuqori voltajlarda 
50 Gtsgacha. Elektromiyogramma misoli quyida keltirilgan. 
EMG signallarini qayta ishlash uchun spektral tahlil ishlatiladi yoki 
signallarning o'zaro bog'liqligi funktsiyasi hisoblanadi. Bundan tashqari, mushaklar 
faoliyatini tavsiflash uchun pulsning davomiyligi, takrorlanish tezligi, amplituda va 
boshqa qiymatlar kabi xususiyatlardan foydalaniladi. Mehnat fiziologiyasida 
mushaklarning mexanik tarangligi va ularning elektr faoliyati o'rtasida ma'lum 
mutanosiblik borligi haqiqat ishlatiladi. Bu mushak guruhlarining mexanik 
kuchlanish darajasini to'g'ridan-to'g'ri mexanik ravishda o'lchash mumkin bo'lmagan 
yoki boshqa mushak guruhlari bilan birgalikda harakatlarni bajaradigan mexanik 
stress darajasini baholashga imkon beradi. Mehnat jarayonini tashkil qilishning har 
xil turlari uchun EMGni aniqlash, ulardan qaysi birida bioelektrik faolligi 

---

kamroq va shuning uchun mushaklarning kuchlanishi kamligini aniqlaydi. Mehnat 
jarayonini bunday tashkil etish yanada oqilona ko'rinadi. Matematikaning ish joyi, 
operator konsoli, kompyuter uchun perkartalar ishlab chiqarishda va boshqalarning 
ratsionalligini baholash uchun elektromiyografiyadan foydalanishning ma'lum 
misollari mavjud va shu kabilar Lunderfeld 1951 yilda terish mashinasi mushaklari 
ishini EMG usuli bilan o'rgangan. Muallif mushaklarning faoliyatini 
muvofiqlashtirishda bir qator qonuniyatlarni aniqlagan va ish joyini tashkil etish, 
ishlatilgan texnik vositalar va boshqalar to'g'risida amaliy xulosalar bergan.
 
 
Labaratoriya mashg’ulot topshirig‘i 
 
1. Xar bir talaba kardiograf ilovasidan foydalangan holda o’zining yurak urish 
ritmini tekshirish va shu orqali xulosa hamda tahlillar qilish.